Europe:જ્યારે રશિયાએ ‘દગો’ કર્યો ત્યારે ભારત આવ્યું,30 લાખની વસ્તી ધરાવતો દેશ ‘બાહુબલી’ કેવી રીતે બન્યો?
Europe:યુરોપનો આ નાનકડો દેશ હવે શસ્ત્રો માટે ભારત પર નિર્ભરતા વધારી રહ્યો છે. અગાઉ તે આ માટે મોટાભાગે રશિયા પર નિર્ભર રહેતું હતું. 30 લાખની વસ્તીવાળા આ દેશના વલણમાં પરિવર્તન 2020ના યુદ્ધ પછી આવ્યું છે. તે સમયે તેને રશિયા તરફથી સંપૂર્ણ સમર્થન મળ્યું ન હતું.
વર્ષ 2020 માં, અઝરબૈજાન સામેના યુદ્ધમાં રશિયા તરફથી સંપૂર્ણ સમર્થન ન મળ્યા પછી, આર્મેનિયાના વડા પ્રધાન નિકોલ પશિન્યાને નિવેદન આપ્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે અમારા સહયોગીઓ યુદ્ધમાં અમારી મદદ કરવામાં નિષ્ફળ રહ્યા હતા. તેમના નિવેદન બાદ સમજાઈ રહ્યું હતું કે આર્મેનિયા રશિયા પર તેની હથિયારોની નિર્ભરતા ઘટાડશે અને હવે એવું જ થયું છે. લાંબા સમયથી રશિયા પાસેથી સૌથી વધુ હથિયાર ખરીદનાર આ દેશ હવે ભારત પર પોતાની નિર્ભરતા વધારી રહ્યો છે.
યુરોપનો આ નાનકડો દેશ ભારત પાસેથી સૌથી વધુ હથિયાર ખરીદનાર દેશ બની ગયો છે. બંને દેશો વચ્ચે વધી રહેલા સંરક્ષણ સંબંધોને કારણે, ભારતની સંરક્ષણ નિકાસ નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં લગભગ રૂ. 21,083 કરોડ (લગભગ $2.63 બિલિયન)ની સર્વકાલીન ઊંચી સપાટીએ પહોંચવાની તૈયારીમાં છે. જે 2022-23 કરતા 32.5 ટકા વધુ છે.
નાણા મંત્રાલયના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે પિનાકા મલ્ટીપલ-લોન્ચ રોકેટ સિસ્ટમ અને આકાશ એન્ટી એરક્રાફ્ટ સિસ્ટમ માટેના સોદા પછી, 30 લાખની વસ્તી ધરાવતો દેશ આર્મેનિયા ભારતમાંથી હથિયારોનો સૌથી મોટો આયાતકાર બની ગયો છે. રિપોર્ટમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે નાણાકીય વર્ષ 2024-25ની શરૂઆતમાં ભારત પાસેથી આર્મેનિયા દ્વારા હથિયારોની કુલ ખરીદી $600 મિલિયન સુધી પહોંચી ગઈ છે.
ભારત રશિયાનો વિકલ્પ બન્યો.
આર્મેનિયા લાંબા સમયથી શસ્ત્રો અને સંરક્ષણ સાધનો માટે રશિયા પર નિર્ભર છે. 2011 અને 2020 ની વચ્ચે, આર્મેનિયાએ તેના કુલ શસ્ત્રોના 94% રશિયા પાસેથી આયાત કર્યા. જેમાં ઈસ્કેન્ડર મિસાઈલ સિસ્ટમ, Su-30SM ફાઈટર જેટ, એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ જેવા હથિયારોનો સમાવેશ થાય છે. એક રીતે જોઈએ તો રશિયા દાયકાઓથી આર્મેનિયાની સૈન્ય ક્ષમતાનો આધાર રહ્યો છે. જો કે, 2020 માં અઝરબૈજાન સાથેના યુદ્ધ પછી, આર્મેનિયાએ રશિયામાં વિશ્વાસ ગુમાવવાનું શરૂ કર્યું. આનું કારણ એ છે કે રશિયાએ યુદ્ધમાં આર્મેનિયાની અપેક્ષા મુજબ મદદ કરી ન હતી.
ત્યારપછી આર્મેનિયાના વડાપ્રધાન નિકોલ પશિન્યાને રશિયાનું નામ લીધા વિના કહ્યું હતું કે છેલ્લા બે વર્ષમાં કરાર હોવા છતાં અમારા સહયોગી આર્મેનિયાને હથિયાર પહોંચાડવામાં નિષ્ફળ રહ્યા હતા. આ પછી આર્મેનિયાએ તેની સંરક્ષણ જરૂરિયાતો માટે વૈકલ્પિક ભાગીદારો શોધવાનું શરૂ કર્યું અને ભારત તરફ વળ્યું.
સંબંધો મજબૂત બને છે.
ભારત અને આર્મેનિયા વચ્ચે મહત્વપૂર્ણ ભાગીદારી 2020 માં શરૂ થઈ જ્યારે આર્મેનિયાએ ભારત સાથે $2 બિલિયનના સંરક્ષણ સોદા પર હસ્તાક્ષર કર્યા. આ કારણે બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો વર્ષોવર્ષ મજબૂત થતા ગયા. તેના પાડોશીઓ ખાસ કરીને અઝરબૈજાન તરફથી ખતરાને ધ્યાનમાં રાખીને આર્મેનિયા ભારત પાસેથી અદ્યતન શસ્ત્રો ખરીદી રહ્યું છે.
શું આર્મેનિયા ભારત પાસેથી આ હથિયારો ખરીદે છે?
તેની શ્રેણી અને ચોકસાઈ માટે જાણીતી, પિનાકા સિસ્ટમ આર્મેનિયાની ક્ષમતાઓને અસરકારક રીતે વધારશે. આ તેને પર્વતીય વિસ્તારોમાં વ્યૂહાત્મક ધાર આપશે. આર્મેનિયાએ 2022માં 15 આકાશ-1S સિસ્ટમ્સ માટે $720 મિલિયનનો ઓર્ડર આપ્યો હતો. ભારત ડાયનેમિક્સ લિમિટેડ દ્વારા વિકસિત આ એર ડિફેન્સ સિસ્ટમનું આ પ્રથમ આંતરરાષ્ટ્રીય વેચાણ હતું, જે આ વર્ષે ડિલિવરી કરવામાં આવનાર છે. આકાશ-1 આર્મેનિયાને ફાઈટર એરક્રાફ્ટ, ગાઈડેડ મિસાઈલ અને ડ્રોન જેવા હવાઈ જોખમો સામે અસરકારક રીતે બચાવ કરવામાં સક્ષમ બનાવશે.
ડોર્નિયર-228 એરક્રાફ્ટનો પુરવઠો આર્મેનિયાની જાસૂસી અને દેખરેખ ક્ષમતામાં વધારો કરશે, જેનાથી તે તેના એરસ્પેસનું વધુ અસરકારક રીતે નિરીક્ષણ અને નિયંત્રણ કરી શકશે. ભારતે આર્મેનિયાને એન્ટી-ટેન્ક ગાઈડેડ રોકેટ, બુલેટ-પ્રૂફ જેકેટ્સ, નાઈટ-વિઝન ગોગલ્સ, આર્ટિલરી અને દારૂગોળો અને અદ્યતન હથિયાર-શોધ રડાર પણ પૂરા પાડ્યા છે.
આર્મેનિયાના દુશ્મન સાથે પાકિસ્તાન
આર્મેનિયાને શસ્ત્રો વેચવાથી ભારત માત્ર આર્થિક રીતે જ મજબૂત નથી બની રહ્યું પરંતુ આ ભાગીદારી બંને દેશોની ભૌગોલિક રાજનીતિક વ્યૂહરચનાનો એક ભાગ છે. તેનો ઉદ્દેશ દક્ષિણ કાકેશસમાં તેનો પ્રભાવ વધારવાનો અને પાકિસ્તાન અને તુર્કીના પ્રભાવને સંતુલિત કરવાનો છે. પાકિસ્તાન અને તુર્કીના અઝરબૈજાન સાથે સારા સંબંધો છે. પાકિસ્તાને 2020ના યુદ્ધ દરમિયાન અઝરબૈજાનનું ખુલ્લેઆમ સમર્થન કર્યું હતું. આવી સ્થિતિમાં આર્મેનિયા સાથે ભારતની ભાગીદારી કુદરતી સંતુલનનું કામ કરે છે.
