Science News Today: સૂર્યમાંથી 20 લાખ કિમી લાંબો પ્લાઝ્માનો પ્રવાહ ફાટી નીકળ્યો, વૈજ્ઞાનિકો દંગ
Science News Today : યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સી (ESA)ના સોલાર ઓર્બિટરે સૂર્યમાં એક અદ્ભુત અને અતિશય દુર્લભ ઘટના કેદ કરી છે. આ ઘટના ૧૨ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૨ના રોજ નોંધાઈ હતી, જેમાં સૂર્યમાંથી ૨૦ લાખ કિલોમીટરથી વધુ લાંબો પ્લાઝ્માનો ભયાનક પ્રવાહ બહાર નીકળ્યો હતો. વૈજ્ઞાનિકો માટે આ એક આશ્ચર્યજનક અને મહત્વપૂર્ણ શોધ છે, જે સૂર્યની ઊર્જા અને તેની ગતિશીલતાને સમજવામાં મદદરૂપ સાબિત થઈ શકે છે.
આ શોધ કેટલી અનોખી છે?
ESAના સોલાર ઓર્બિટર મિશન દ્વારા કરવામાં આવેલી આ અવલોકન પ્રથમવાર નથી, પણ આટલી વિશાળ અને સ્પષ્ટ રીતે ફાટી નીકળતા પ્લાઝ્મા પ્રવાહને પ્રથમ વખત રેકોર્ડ કરવામાં આવ્યો છે. આ ઘટનાને વૈજ્ઞાનિકોએ “કોરોનલ માસ ઇજેક્શન” (CME) તરીકે ઓળખાવી છે. CME એ સૂર્યના બાહ્ય સ્તર (કોરોના) માંથી નીકળતો ગરમ પ્લાઝ્માનો વિકરાળ પ્રવાહ છે, જે અવકાશમાં ફેલાઈ જાય છે અને ક્યારેક પૃથ્વી પર પણ અસર કરે છે.
વિશાળ પ્લાઝ્મા પ્રવાહ અને તેનું મહત્ત્વ
લંબાઈ: ૨૦ લાખ કિલોમીટરથી વધુ (અંદાજે ૧.૩ મિલિયન માઈલ)
સમયગાળો: ત્રણ કલાકથી વધુ
ઉત્પાદન સ્થળ: સૂર્યનું બાહ્ય પડ (કોરોના)
અવલોકન સાધન: ESAનું મેટિસ ઉપકરણ
વિજ્ઞાનીઓ માને છે કે આવી હેલિકલ (સરપેન્ટાઇન) ચુંબકીય રચનાઓ અગાઉ પણ જોવા મળી હતી, પણ આટલી મોટા પાયે અને વિગતવાર ધોરણે તે પહેલીવાર જોવા મળી છે. સોલાર ઓર્બિટરે “મેટિસ” નામના સાધનનો ઉપયોગ કરીને આ ઘટના રેકોર્ડ કરી, જે સૂર્યના મુખ્ય ભાગમાંથી આવતા તેજસ્વી પ્રકાશને અવરોધે છે અને તેના બાહ્ય પડનું અવલોકન કરે છે.
CME કેવી રીતે બને છે?
CME બનવાના મુખ્ય કારણો પૈકી એક “ઇન્ટરચેન્જ રિનેક્શન” કહેવાય છે, જે એક પ્રકારની ચુંબકીય પ્રક્રિયા છે. આ પ્રક્રિયા દરમિયાન:
બંધ ચુંબકીય રેખાઓ તૂટી જાય છે અને ખુલ્લી રેખાઓ સાથે જોડાય છે.
આ કૃત્ય ઊર્જા મુક્ત કરે છે, જે પ્લાઝ્માને ભારે દબાણ સાથે અવકાશમાં ફેંકી દે છે.
ક્યારેક, આ ઊર્જા એટલી વિશાળ હોય છે કે તે પૃથ્વી સુધી પહોંચી શકે છે અને ત્યાંની મેગ્નેટોસ્ફિયર (પૃથ્વીના ચુંબકીય ક્ષેત્ર) પર અસર કરી શકે છે.
અવકાશ સંશોધનમાં નવી દિશા
ESAનું સોલાર ઓર્બિટર અને નાસાનું પાર્કર સોલાર પ્રોબ મિશન સતત સૂર્યની ઊર્જા અને તેની ગતિશીલતાનો અભ્યાસ કરી રહ્યા છે. તેમના દ્વારા મળતી માહિતી પૃથ્વી પર **અવકાશ હવામાન (Space Weather)**ની આગાહી કરવામાં અને ઉપગ્રહો તથા સંચાર સિસ્ટમોને CMEના અસરકારક પ્રભાવથી સુરક્ષિત રાખવામાં મદદ કરી શકે છે.
વિજ્ઞાનીઓ માટે આજે પણ સૂર્યનું બાહ્ય પડ (કોરોના) એક રહસ્ય છે, કેમ કે તે તેની અંદરનાં સ્તર કરતાં વધુ ગરમ છે. આવા સંશોધનો ભવિષ્યમાં આ રહસ્ય ઉકેલવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે. ધ એસ્ટ્રોફિઝિકલ જર્નલમાં પ્રસ્તુત થયેલા તાજેતરના અભ્યાસ અનુસાર, ESAના સોલાર ઓર્બિટરે નોંધેલા આ વિસ્તૃત પ્લાઝ્મા પ્રવાહના આંકડાઓ સૂર્યની ઊર્જા અને તેના ચુંબકીય ક્ષેત્રને વધુ સારી રીતે સમજવામાં સહાયક બની શકે છે.
આ શોધ અવકાશ સંશોધન માટે એક મોટી સિદ્ધિ માનવામાં આવે છે. વૈજ્ઞાનિકો માટે, સૂર્યની ગતિશીલતા અને તેની ઊર્જા વિતરણને સમજવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે સીધા-સીધા પૃથ્વી અને તેની હવામાન પર અસર કરી શકે છે. આવા અનોખા અભ્યાસો સૂર્ય અને તેની ભવિષ્યની પ્રવૃત્તિઓ પર વધુ સ્પષ્ટતા લાવી શકે છે.
