Chanakya Niti: “ભુખ” સૌથી મોટો શત્રુ કેમ છે? આચાર્ય ચાણક્યનો ઊંડા વિચારોથી ભરેલો સંદેશ
Chanakya Niti: આચાર્ય ચાણક્ય – એક મહાન રાજકારણ વિદ્વાન, અર્થશાસ્ત્રી અને નીતિકાર – એ પોતાની “ચાણક્ય નીતિ”માં જીવનના અનેક મહત્વપૂર્ણ પાઠ શીખવ્યા છે. તેમના一句 વાક્ય ખૂબ પ્રખ્યાત છે:
“ભુખ જેટલો મોટો શત્રુ બીજું કોઈ નથી.”
પણ શું આ ખાલી પેટની ભુખ વિશે છે? કે પછી આના પાછળ કંઈ વધુ ઊંડો અર્થ છુપાયેલો છે?
ભુખ એટલે ફક્ત ભોજન નથી
ચાણક્ય કહે છે કે ભુખ બે પ્રકારની હોય છે:
- શારીરિક ભુખ – જે ખાવાથી સંતોષાય છે
- માનસિક ભુખ – જે લોભ, કામ, મોહ અને અપેક્ષાઓથી જન્મે છે
શારીરિક ભુખ સંતોષવી જરૂરી છે, પણ જો માનસિક ભુખ કાબૂ બહાર જાય, તો તે માણસને અધોગતિ તરફ દોરી જાય છે.
ચાણક્યનો સંદેશ: ઇચ્છાઓ નહીં, સંયમ હોવો જોઈએ જીવનસાથી
ચાણક્ય એ કહી ચૂક્યા છે કે લોભ, કામના, પદનો ભ્રમ અને મોહ – માનસની એવી ભુખ છે કે જે કદી પૂર્ણ થતી નથી.
આના પરિણામે:
- માણસ ખોટા નિર્ણયો લે છે
- પોતાની મૂલ્ય વ્યવસ્થાને ત્યજી દે છે
- અને અંતે પોતાનું જ નાશ કરે છે
તેમજ તેઓ કહે છે:
“સાચો શત્રુ બહાર નથી, એ આપણાં અંદર છુપાયેલ ઇચ્છાઓ છે.”
આ માનસિક ભુખને કેવી રીતે નિયંત્રિત કરવી?
ચાણક્ય કેટલાક ઉપાય સૂચવે છે:
- સંયમ અને વિવેક અપનાવો
- સંતોષ રાખો
- તમારા લક્ષ્ય અને મર્યાદા ઓળખો
- બીજાની સાથે નહીં, પણ જાત સાથે સ્પર્ધા કરો
જે વ્યક્તિ પોતાની ઇચ્છાઓ પર કાબૂ રાખે છે, તે જ સાચા અર્થમાં સફળ અને શાંત જીવન જીવે છે.
પહેલા જાતને જીતો, પછી દુનિયાને
ચાણક્યની આ નીતિ આપણે યાદ અપાવે છે કે સાચો શત્રુ બહાર નથી, એ આપણા અંદર છે – લોભ, મોહ અને આકાંક્ષાઓ રૂપે. જો આપણે આ શત્રુઓને ઓળખી અને નિયંત્રિત કરી શકીએ, તો સફળતા આપણાં પગલે આવશે.
