Election: લોકસભા ચૂંટણીનો ખર્ચ 1 લાખ કરોડને પાર કરી શકે છે એક અંદાજ મુજબ આ ચૂંટણીમાં 1 લાખ કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થઈ શકે છે.
ભારતમાં ચૂંટણી મોંઘી બની રહી છે. 2019ની ચૂંટણીમાં 60 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હોવાનો અંદાજ છે. આ વખતે ખર્ચ બમણો થવાની ધારણા છે.સ્વતંત્ર ભારતમાં જ્યારે પ્રથમ સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાઈ ત્યારે ચૂંટણી પંચે અંદાજે રૂ. 10.5 કરોડનો ખર્ચ કર્યો હતો. પરંતુ હવે વસ્તુઓ ઘણી બદલાઈ ગઈ છે. હવે સામાન્ય ચૂંટણીઓ કરાવવા માટે હજારો કરોડો રૂપિયા ખર્ચવામાં આવે છે. આ માત્ર ચૂંટણી પંચનો ખર્ચ છે. પરંતુ જો આમાં રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારોનો ખર્ચ પણ ઉમેરવામાં આવે તો તે ખૂબ જ વધી જાય છે. લોકસભા ચૂંટણીમાં 1.20 લાખ કરોડનો અંદાજિત ખર્ચ… પાર્ટીઓ આ 3 વસ્તુઓ પર પાણીની જેમ ખર્ચ કરે છે
આ જ કારણ છે કે ભારતમાં યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી હવે વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી બની રહી છે. છેલ્લી કેટલીક સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં ખર્ચવામાં આવેલી રકમ ઘણા દેશોના GDPની બરાબર છે.
18મી લોકસભાની ચૂંટણી વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી બની શકે છે. એક અંદાજ મુજબ આ ચૂંટણીમાં 1 લાખ કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થઈ શકે છે. સેન્ટ્રલ ફોર મીડિયા સ્ટડીઝના રિપોર્ટ અનુસાર, 2019માં દેશમાં ચૂંટણીનો કુલ ખર્ચ લગભગ 60 હજાર કરોડ રૂપિયા (8 બિલિયન ડોલર) હતો અને તે સમયે તે વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી સાબિત થઈ હતી કારણ કે રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં અમેરિકામાં 2016માં યોજાયેલી ચૂંટણીમાં કુલ 6.5 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ 2020ની અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં જ અમેરિકાએ સૌથી મોંઘી ચૂંટણીમાં ભારતને પાછળ છોડી દીધું હતું કારણ કે છેલ્લી રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં 14 અબજ ડોલરનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો.
હકીકતમાં ચૂંટણી જીતવા માટે રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારો પાણીની જેમ પૈસા ખર્ચે છે. ચૂંટણી પંચે ઉમેદવારોના ખર્ચની મર્યાદા નક્કી કરી છે, પરંતુ પક્ષો પર કોઈ પ્રતિબંધ નથી.
હવે જો આ વર્ષે ભારતમાં ચૂંટણી ખર્ચ રૂ. 1.16 લાખ કરોડને પાર કરી જશે તો ભારતની ચૂંટણી વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી હશે. આ અર્થમાં વિશ્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણીના સંદર્ભમાં ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે સ્પર્ધા છે. ચૂંટણી પંચના ખર્ચ ઉપરાંત દેશમાં 2019ની ચૂંટણીમાં થયેલા કુલ ખર્ચમાં રાજકીય પક્ષો, ચૂંટણીમાં ઉભા રહેલા ઉમેદવારો અને અન્ય પ્રકારના ખર્ચનો પણ સમાવેશ થાય છે. તેમાંથી રૂ. 24 હજાર કરોડ (40 ટકા) ઉમેદવારોએ પોતે ખર્ચ્યા હતા, જ્યારે રાજકીય પક્ષોએ રૂ. 20 હજાર કરોડ (35 ટકા), સરકાર અને ચૂંટણી પંચે રૂ. 10 હજાર કરોડ (15 ટકા) અને મીડિયાએ ખર્ચ્યા હતા. પ્રાયોજકોએ રૂ. 3 હજાર કરોડ (5 ટકા) અને રૂ. 3 હજાર કરોડ (5 ટકા) અન્ય પ્રકારના ઔદ્યોગિક ખર્ચાઓ પર ખર્ચ્યા હતા.
સેન્ટર ફોર મીડિયા સ્ટડીઝનો અંદાજ છે કે આ વખતે સામાન્ય ચૂંટણીમાં 1.20 લાખ કરોડ રૂપિયાથી વધુનો ખર્ચ થઈ શકે છે.
જો આમ થશે તો તે વિશ્વની અત્યાર સુધીની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી હશે. એટલું જ નહીં ચૂંટણી ખર્ચ દર પાંચ વર્ષે બમણો થઈ રહ્યો છે. 2019ની ચૂંટણીમાં 60 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થવાનો અંદાજ છે. જ્યારે આ પહેલા 2014માં લગભગ 30 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હોવાનું કહેવાય છે.
આટલો ખર્ચ ત્યારે કરવામાં આવ્યો જ્યારે ચૂંટણીમાં ઉમેદવારોની ખર્ચની મર્યાદા 70 લાખ રૂપિયા હતી, આ ખર્ચ મર્યાદા 2022માં વધારીને 95 લાખ રૂપિયા કરવામાં આવી છે અને તેમાં 35 ટકાનો વધારો થયો છે. આ દૃષ્ટિએ આ ચૂંટણીમાં ઉમેદવારોના ખર્ચમાં 35 ટકાનો વધારો થશે એટલે કે 24 હજાર કરોડ રૂપિયાના ઉમેદવારોનો ખર્ચ 32 હજાર કરોડ રૂપિયા સુધી પહોંચી શકે છે. આ સિવાય ચૂંટણી પંચનો ખર્ચ અને રાજકીય પક્ષોના ખર્ચમાં પણ વધારો થશે જેના કારણે આ ચૂંટણીમાં ખર્ચ 1 લાખ કરોડને વટાવી જવાનો અંદાજ છે.
1998 થી 2019 સુધીની લોકસભાની ચૂંટણીમાં ખર્ચવામાં આવેલ અંદાજિત રકમ (કરોડ રૂપિયામાં) અને ચૂંટણી પંચ, કોંગ્રેસ અને ભાજપનો હિસ્સો % માં
21 વર્ષમાં ખર્ચ 9 હજારથી વધીને 60 હજાર થયો
છેલ્લા 26 વર્ષમાં દેશમાં છ લોકસભા ચૂંટણી થઈ છે અને આ દરમિયાન ચૂંટણી ખર્ચ 9000 કરોડ રૂપિયાથી વધીને 60 હજાર કરોડ રૂપિયા થઈ ગયો છે. 1998ની ચૂંટણીમાં આ ખર્ચ 9000 કરોડ રૂપિયા હતો જ્યારે 2019માં આ ખર્ચ 60 હજાર કરોડ રૂપિયા હતો.
કોંગ્રેસનો ખર્ચ ઘટ્યો, ભાજપનો વધ્યો
1998માં ભાજપે ચૂંટણીમાં લગભગ 20 ટકા ખર્ચ કર્યો હતો, જ્યારે 2019માં ભાજપનો ખર્ચ વધીને 45 ટકા થયો હતો. એ જ રીતે, 2009માં કોંગ્રેસે કુલ ખર્ચના 40 ટકા ખર્ચ કર્યા હતા, જ્યારે 2019માં તે ઘટીને 10-15 ટકા થઈ ગયો હતો.
