Supreme Court: જેલમાં જાતિના આધારે કામ આપવું ખોટું, CJI ચંદ્રચુડ જેલમાં જાતિ આધારિત ભેદભાવ પર કડક બન્યા
Supreme Court: CJI DY ચંદ્રચુડે કહ્યું કે અંગ્રેજોએ તેમના સમયમાં ઘણી જાતિઓને તેમની સુવિધા મુજબ ગુનેગાર જાહેર કરી હતી. સ્વતંત્ર ભારતમાં તે જાતિઓને સમાન દૃષ્ટિએ જોવી એ ખોટું છે.
Supreme Court: ગુરુવારે (3 ઓક્ટોબર 2024), સુપ્રીમ કોર્ટે જેલોમાં જાતિના આધારે કેદીઓ સાથે ભેદભાવ પર ઐતિહાસિક નિર્ણય આપ્યો. કોર્ટે કહ્યું છે કે જ્ઞાતિ વ્યવસ્થામાં ઉચ્ચ અને નીચલી ગણાતી જાતિઓને અલગ-અલગ ગણી શકાય નહીં. તમામ રાજ્યોએ 3 મહિનાની અંદર તેમની જેલ મેન્યુઅલમાં સુધારો કરીને તેની ખાતરી કરવી જોઈએ.
Supreme Court:સામાજિક કાર્યકર્તા સુકન્યા શાંતાએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરીને આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. યુપી, તમિલનાડુ, મધ્યપ્રદેશ, પશ્ચિમ બંગાળ સહિત 11 રાજ્યોનું ઉદાહરણ આપતા તેમણે કહ્યું હતું કે ત્યાં કેદીઓને જાતિ અનુસાર કામ આપવામાં આવે છે. તેમની રહેવાની વ્યવસ્થા પણ જ્ઞાતિ આધારિત છે. ઘણા રાજ્યોમાં જેલ મેન્યુઅલમાં જ ભેદભાવપૂર્ણ બાબતો લખવામાં આવે છે. ઉચ્ચ જાતિના કેદીઓને રસોડાનું કામ આપવામાં આવે છે. સફાઈનું કામ નીચલી જાતિના કેદીઓને આપવામાં આવે છે. કેટલીક જાતિઓને રીઢો ગુનેગાર તરીકે પણ વર્ણવવામાં આવી છે.
જેલમાં કેદીની જાતિ નોંધવા માટે કોલમ પર પ્રતિબંધ
મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની ત્રણ જજોની બેંચે આ મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો ઉઠાવવા બદલ અરજદારનો આભાર માન્યો હતો. બેન્ચે કહ્યું કે બંધારણ દરેકને સમાન દરજ્જો આપે છે. કલમ 17માં અસ્પૃશ્યતા પર પ્રતિબંધ મુકવામાં આવ્યો છે. કલમ 21 સન્માન સાથે જીવવાનો અધિકાર આપે છે. આ તમામ જોગવાઈઓ જેલોમાં પણ લાગુ પડે છે. કેદીઓની રહેવાની વ્યવસ્થા કે જેલમાં તેમને આપવામાં આવતા કામમાં જ્ઞાતિની ઓળખને કોઈ મહત્વ ન હોવું જોઈએ. કેદીની જાતિ નોંધવા માટે જેલમાં કોલમ ન હોવી જોઈએ.
CJIએ ભીમરાવ આંબેડકરનો ઉલ્લેખ કર્યો
કોર્ટે કહ્યું કે બ્રિટિશ સરકારે કેટલીક જાતિઓને ગુનેગાર જાહેર કરી છે. સ્વતંત્ર ભારતમાં અત્યાર સુધી તેને ઓળખવું ખોટું છે. તેથી દેશના કોઈપણ રાજ્યમાં અમુક જાતિઓને રીઢો ગુનેગાર ગણતી જોગવાઈઓ આજથી ગેરબંધારણીય જાહેર કરવામાં આવી રહી છે. ડો. ભીમરાવ આંબેડકરને યાદ કરતાં ન્યાયાધીશોએ કહ્યું કે તેઓ કહેતા હતા કે કોઈપણ વર્ગની સામાજિક-આર્થિક સ્થિતિને તેના જુલમનો આધાર ન બનાવવો જોઈએ.
કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયે મોડલ જેલ મેન્યુઅલ બનાવવા કહ્યું
કોર્ટે કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયને આ નિર્ણયની નકલ 3 અઠવાડિયાની અંદર તમામ રાજ્યોને મોકલવા પણ કહ્યું છે અને કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયે એક મોડેલ જેલ મેન્યુઅલ પણ તૈયાર કરવું જોઈએ, જેમાં જાતિના ભેદભાવની કોઈ જોગવાઈ ન હોવી જોઈએ. આ મોડલ મેન્યુઅલ અનુસાર રાજ્યોએ તેમના જેલ નિયમો નક્કી કરવા જોઈએ.
