SEBI: સેબીના રિપોર્ટમાં ખુલાસો, ગુજરાતને રૂ. 8,888 કરોડની એફએન્ડઓની ખોટ, નેશનલ ટ્રેડર્સને રૂ. 75,000 કરોડનું નુકસાન
SEBI: સમગ્ર ભારતમાં 86.26 લાખ વેપારીઓએ આ જ સમયગાળા દરમિયાન એફએન્ડઓ ટ્રેડમાં સામૂહિક રીતે રૂ. 75,000 કરોડનું નુકસાન કર્યાનો સેબીના તારણો ધડાકો
SEBI: ભારતીય શેરબજાર વિક્રમજનક ઊંચાઈએ જઈ રહ્યું છે ત્યારે સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (સેબી)ના એક અહેવાલમાં સંબંધિત વલણ જાહેર કર્યું છે. ફ્યુચર્સ એન્ડ ઓપ્શન્સ (એફએન્ડઓ) સાથે સંકળાયેલા ગુજરાતના 10.1 લાખ વેપારીઓને 2023-24 નાણાકીય વર્ષમાં રૂ. 8,888 કરોડનું જંગી નુકસાન થયું હતું, જે દેશભરમાં બીજા ક્રમનું નુકશાન ભોગવનારું રાજ્ય છે.
સેબીના તારણોમાં વધુમાં જણાવાયું છે કે સમગ્ર ભારતમાં 86.26 લાખ વેપારીઓએ આ જ સમયગાળા દરમિયાન F&O ટ્રેડમાં સામૂહિક રીતે રૂ. 75,000 કરોડનું નુકસાન કર્યું હતું.
તાજેતરનો SEBIનો રિપોર્ટ “ઇક્વિટી ડેરિવેટિવ્ઝ સેગમેન્ટમાં નફા અને નુકસાનનું વિશ્લેષણ (FY22-FY24)” દર્શાવે છે કે 2023-24માં અડધાથી વધુ એફએન્ડઓ ટ્રેડર્સ માત્ર ચાર રાજ્યો-મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, ઉત્તર પ્રદેશ અને રાજસ્થાનના હતા. મહારાષ્ટ્ર 18.8 લાખ વેપારીઓ (21.7%) સાથે યાદીમાં ટોચ પર છે, ત્યારબાદ ગુજરાત 10.1 લાખ (11.6%), ઉત્તર પ્રદેશ 9.3 લાખ (10.7%) સાથે અને રાજસ્થાન ઈક્વિટી ડેરિવેટિવ્ઝ માર્કેટમાં 5.4 લાખ વેપારીઓ (6.2%)નું યોગદાન આપે છે.
ગુજરાતમાં, F&O વેપારીઓને વ્યક્તિ દીઠ સરેરાશ રૂ. 88,000ની ખોટનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, જ્યારે મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તર પ્રદેશ અને રાજસ્થાનના વેપારીઓને અનુક્રમે રૂ. 74,000, રૂ. 73,000 અને રૂ. 83,000 નું વ્યક્તિગત નુકસાન થયું હતું.
સેબીના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે મહારાષ્ટ્રના વેપારીઓને રૂ. 13,912 કરોડનું નુકસાન થયું છે, જ્યારે ઉત્તર પ્રદેશના વેપારીઓને રૂ. 6,789 કરોડનું નુકસાન થયું છે. રાષ્ટ્રીય સ્તરે, 1.81 કરોડ વેપારીઓએ 2022-2024 નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન F&O સેગમેન્ટમાં સામૂહિક રીતે 1.81 લાખ કરોડ રૂપિયા ગુમાવ્યા છે.
સેબીના અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે,
“નોટપાત્ર 76.3% ખોટ કરતા વેપારીઓએ બે વર્ષથી સતત નુકસાનનો સામનો કરવા છતાં F&O ટ્રેડિંગમાં જોડાવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. FY22 અને FY23 બંનેમાં ખોટ ભોગવનારા 24.4 લાખ રોકાણકારોમાંથી 18.6 લાખે ત્રીજા વર્ષમાં ટ્રેડિંગ ચાલુ રાખ્યું, જ્યારે 5.8 લાખે રોકવાનો નિર્ણય કર્યો. જો કે, અગાઉની ખોટ છતાં ત્રીજા વર્ષમાં વેપાર ચાલુ રાખનારાઓમાંથી માત્ર 8.3% જ તે સમયગાળામાં નફો કરવામાં સફળ રહ્યા હતા.”
શેરબજારના એક નિષ્ણાત કહે છે,
“મોટા ભાગના લોકો ફ્યુચર્સ અને ઓપ્શન્સમાં નાણાં ગુમાવવાનું પ્રાથમિક કારણ ન્યૂનતમ રોકાણ સાથે ઝડપી નફો મેળવવાની લાલચ છે – તે જુગાર અથવા લોટરી સમાન છે.” તેઓ નિર્દેશ કરે છે કે કોવિડ-19 રોગચાળાને પગલે, ખાસ કરીને 35 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકોમાં એફએન્ડઓ રોકાણોમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે.
નિષ્ણાત વધુમાં કહે છે, “યુવા વેપારીઓ વારંવાર યોગ્ય સંશોધન અથવા વ્યૂહરચના વિના એફએન્ડઓ ટ્રેડિંગમાં ઝંપલાવે છે, જેના કારણે ભારે નુકસાન થાય છે જે ચિંતાજનક વલણને પણ પ્રકાશિત કરે છે: વધતી જતી ખોટ છતાં, એફએન્ડઓ રોકાણનો દર સતત વધી રહ્યો છે, જેમાં વધુ લોકો ફ્યુચર્સ પર વિકલ્પો પસંદ કરે છે, તેમના નાણાકીય આંચકાઓને વધુ વિસ્તૃત કરે છે.
ગુજરાત કોંગ્રેસે શાસક સરકારની તીખી ટીકા કરી છે
અને રાજ્યના યુવાનો પીડા ભોગવી રહ્યા છે ત્યારે તે આંખ આડા કાન કરી રહી હોવાનો આક્ષેપ કર્યો છે. પાર્ટીનો દાવો છે કે સરકાર વધતી કટોકટીને અવગણી રહી છે, જેના કારણે ગુજરાતના યુવા રોકાણકારોને આર્થિક પાયમાલીનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.
છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં શેરબજારના ફ્યુચર્સ અને ઓપ્શન્સ સેગમેન્ટમાં પારિવારિક બચત, મહેનતથી કમાયેલા નાણા અને નિવૃત્ત કર્મચારીઓના ભંડોળ સહિત કરોડો રૂપિયા કેમ બરબાદ થઈ રહ્યા છે? એવો ગુજરાત પ્રદેશ કોંગ્રેસ એક નેતાએ સવાલ કર્યો હતો.
પ્રખ્યાત રોકાણકાર વોરેન બફેટે એકવાર એફએન્ડઓને ‘સામૂહિક વિનાશનું શસ્ત્ર’ કહ્યું હતું અને તે ભારતીય રોકાણકારો માટે ચિંતાજનક રીતે સચોટ સાબિત થઈ રહ્યું છે, નેતાએ આ જોખમી સેગમેન્ટમાં વધતા નાણાકીય નુકસાન પર ભાર મૂકતા ટિપ્પણી કરી હતી.
F&O ટ્રેડર્સની દ્રષ્ટિએ તેમના નાણાંકીય વર્ષ 24ના મૂલ્યો પર ટોચના 10 રાજ્યો:
1. મહારાષ્ટ્ર: 18.78%
2. ગુજરાત: 10.09%
3. ઉત્તર પ્રદેશ: 9.28%
4. રાજસ્થાન: 5.37%
5. મધ્ય પ્રદેશ 4.28 %
6. કર્ણાટક: 4.02%
7. પશ્ચિમ બંગાળ: 3.94%
8. બિહાર: 3.57%
9. દિલ્હી: 3.41%
10. હરિયાણા: 3.1%
ભારતમાં F&O વેપારીઓની સાંદ્રતા
“ઇક્વિટી ડેરિવેટિવ્ઝ સેગમેન્ટમાં નફા અને નુકસાનનું વિશ્લેષણ (નાણાંકીય વર્ષ 22-24)” શીર્ષકવાળા તાજેતરનો સેબીનો રિપોર્ટ એફએન્ડઓ માર્કેટમાં વેપારીઓની નોંધપાત્ર ભૌગોલિક સાંદ્રતાને ઊજાગર કરે છે. 2023-24માં અડધાથી વધુ એફએન્ડઓ વેપારીઓ માત્ર ચાર રાજ્યોમાંથી આવ્યા હતા.
- મહારાષ્ટ્ર: 18.8 લાખ વેપારીઓ (21.7%)
- ગુજરાત: 10.1 લાખ વેપારીઓ (11.6%)
- ઉત્તર પ્રદેશ: 9.3 લાખ વેપારીઓ (10.7%)
- રાજસ્થાન: 5.4 લાખ વેપારીઓ (6.2%)
- એફએન્ડઓ માર્કેટમાં નુકસાન છતાં વેપારીઓમાં આકર્ષણ
સેબીનો રિપોર્ટ એફએન્ડઓ માર્કેટમાં ટ્રેડર્સની વર્તણૂકની આઘાતજનક સમજ દર્શાવે છે. સતત નુકસાન છતાં: - 76.3% ખોટ કરતા વેપારીઓએ બે વર્ષની ખોટનો સામનો કર્યા પછી એફએન્ડઓ ટ્રેડિંગમાં જોડાવાનું ચાલુ રાખ્યું.
- નાણાંકીય વર્ષ 22 અને નાણાંકીય વર્ષ 23 બંનેમાં નુકસાન સહન કરનારા 24.4 લાખ વેપારીઓમાંથી, 18.6 લાખે ત્રીજા વર્ષમાં કામ ચાલુ રાખ્યુ, જ્યારે 5.8 લાખે બંધ કરવાનું પસંદ કર્યું.
- જો કે, બે વર્ષની ખોટ પછી વેપાર ચાલુ રાખનારાઓમાંથી માત્ર થોડી ટકાવારી (8.3%) ત્રીજા વર્ષમાં નફો કરી શકી હતી.
આ નફાકારકતા પુનઃપ્રાપ્ત કરવા માટે બહુ ઓછા મેનેજિંગ સાથે, સતત નુકસાનનો સામનો કરીને પણ, વેપારીઓમાં મજબૂત દ્રઢતા સૂચવે છે.
