World Day Against Child Labour
આજે એટલે કે 12મી જૂને બાળ મજૂરી વિરુદ્ધ વિશ્વ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ દિવસ ઉજવવાનું કારણ બાળ મજૂરી અટકાવવાનું છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે તેની શરૂઆત ક્યારે અને કેવી રીતે થઈ?
ભારત સહિત વિશ્વના તમામ દેશો શિક્ષણને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યા છે. પરંતુ આજે પણ ભારતમાં એવા ઘણા રાજ્યો છે જ્યાં બાળકોને બાળ મજૂરી કરાવવામાં આવે છે. બાળ મજૂરીનું સૌથી મોટું કારણ ગરીબી છે, જેના કારણે બાળકોને કામ કરવું પડે છે. સરકાર બાળમજૂરી રોકવા માટે સતત પ્રયાસ કરી રહી છે, પરંતુ ગરીબીને કારણે બાળકો હજુ પણ મજૂરી કરવા મજબૂર છે. આજે બાળ મજૂરી નિષેધ દિવસ પર અમે તમને જણાવીશું કે કયા રાજ્યમાં સૌથી વધુ બાળ મજૂરી કરવામાં આવે છે.
બાળ મજૂરી વિરોધી દિવસ
આજે એટલે કે 12મી જૂને બાળ મજૂરી નિષેધ દિવસ એટલે કે બાળ મજૂરી વિરોધી દિવસ દર વર્ષે ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસની ઉજવણીનો હેતુ બાળ મજૂરીને રોકવા અને તેને દૂર કરવાનો છે. તમને જણાવી દઈએ કે આ દિવસની શરૂઆત વર્ષ 2002માં ‘ધ ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશન’ દ્વારા 14 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને બાળ મજૂરીમાંથી દૂર કરવા અને તેમને શિક્ષણ આપવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે કરવામાં આવી હતી. જો કે, હજુ પણ ઘણા રાજ્યોમાં સ્થિતિ એવી છે કે ત્યાંના બાળકો શિક્ષણ મેળવ્યા વિના મજૂર તરીકે કામ કરવા મજબૂર છે. સરકાર, તેની બાજુથી, બાળમજૂરી રોકવા માટે સતત કામ કરી રહી છે, પરંતુ હજુ સુધી તે સંપૂર્ણપણે નાબૂદ થઈ નથી.
કયા રાજ્યમાં સૌથી વધુ બાળ મજૂરી છે?
હવે પ્રશ્ન એ છે કે કયા રાજ્યમાં બાળ મજૂરીનો સૌથી વધુ આંકડો છે. તમને જણાવી દઈએ કે ભારતમાં બાળ મજૂરી અંગે સ્પષ્ટ ડેટા ઉપલબ્ધ નથી. પરંતુ 2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ, ભારતમાં 5-14 વર્ષની વયજૂથના એક કરોડથી વધુ બાળકો બાળ મજૂરીના દર્દમાં ધકેલાઈ ગયા છે. ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશનના એક રિપોર્ટ અનુસાર સમગ્ર વિશ્વમાં લગભગ 15.2 કરોડ બાળકો બાળ મજૂરી માટે મજબૂર છે. તેમની સંખ્યા ઘટવાને બદલે વધી રહી છે.
તમને જણાવી દઈએ કે ભારતમાં મજૂર તરીકે કામ કરતા બાળકોની મોટી સંખ્યામાં ગ્રામીણ વિસ્તારો છે. આંકડા મુજબ, લગભગ 80 ટકા બાળ મજૂરીના મૂળ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં છે. જો આપણે 2011 સુધીમાં દેશમાં ક્ષેત્ર આધારિત બાળ મજૂરી પર નજર કરીએ તો, બાળકોની સૌથી મોટી વસ્તી એટલે કે 32.9 ટકા (33 લાખ) કૃષિ સંબંધિત કામમાં રોકાયેલા છે, જ્યારે 26 ટકા (26.30 લાખ) બાળકો કૃષિ મજૂર છે.
મળતી માહિતી મુજબ ભારતમાં સૌથી વધુ બાળ મજૂરો 5 રાજ્યોમાં છે. જે ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, રાજસ્થાન, મહારાષ્ટ્ર અને મધ્ય પ્રદેશમાં છે. અહીં બાળ મજૂરોની કુલ સંખ્યા લગભગ 55 ટકા છે. મોટાભાગના બાળ મજૂરો ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારના છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં 21.5 ટકા એટલે કે 21.80 લાખ બાળ મજૂરો અને બિહારમાં 10.7 ટકા એટલે કે 10.9 લાખ બાળ મજૂરો છે. રાજસ્થાનમાં 8.5 લાખ બાળ મજૂરો છે.
કયા દેશમાં સૌથી વધુ બાળ મજૂરો છે?
ભારત સિવાય વિશ્વના કયા દેશમાં સૌથી વધુ બાળ મજૂરી છે? તમને જણાવી દઈએ કે આફ્રિકામાં આખી દુનિયામાં સૌથી વધુ બાળ મજૂરો છે. આફ્રિકામાં, 72.1 મિલિયન બાળકોને બાળ મજૂરી દ્વારા બંધક બનાવવામાં આવે છે, જ્યારે એશિયા-પેસિફિકમાં, 62.1 મિલિયન બાળકો બાળ મજૂરીમાં રોકાયેલા છે. વિશ્વનો સૌથી વિકસિત દેશ કહેવાતા અમેરિકામાં બાળ મજૂરોની સંખ્યા 1 કરોડથી વધુ છે.
બાળ મજૂરી માટે સજા?
જો કોઈ વ્યક્તિ 14 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકને રોજગારી આપે છે, તો તેની સામે ભારતીય દંડ સંહિતા 1860, બોન્ડેડ લેબર સિસ્ટમ (નાબૂદી) અધિનિયમ 1976, બાળ મજૂરી (પ્રતિબંધ અને નિયમન) અધિનિયમ, 1986 જેવા બાળ મજૂરી વિરુદ્ધ મહત્વપૂર્ણ કાયદાઓ હેઠળ કાર્યવાહી થઈ શકે છે. જુવેનાઈલ જસ્ટિસ (કેર એન્ડ પ્રોટેક્શન) એક્ટ 2000 હેઠળ કાર્યવાહી થઈ શકે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ 14 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના અથવા 14 થી 18 વર્ષની વય વચ્ચેના બાળકને કોઈપણ જોખમી વ્યવસાય અથવા પ્રક્રિયામાં કામે રાખશે, તો તેને એકથી છ મહિના સુધીની મુદત માટે કોઈપણ વર્ણનની જેલ અથવા 20,000 રૂપિયાના દંડની સજા થશે. 50,000 અથવા બંને કરી શકો છો.
