Budget 2024
કેન્દ્રીય નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 23 જુલાઈએ સંસદમાં બજેટ રજૂ કરશે. શું તમે જાણો છો કે પહેલા રેલવે બજેટ અલગથી આવતું હતું. જાણો દેશમાં પહેલીવાર સંયુક્ત બજેટ ક્યારે રજૂ થયું.
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આવતીકાલે એટલે કે 23મી જુલાઈએ સામાન્ય બજેટ રજૂ કરશે. આ બજેટમાં ભારતીય રેલવેના ખર્ચ અને કમાણીનો હિસાબ પણ હશે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે કેટલાક વર્ષો પહેલા સુધી રેલ્વે બજેટ અલગથી રજૂ કરવામાં આવતું હતું, પરંતુ પછી તેને એક જ બજેટમાં જોડીને સંયુક્ત બજેટ રજૂ કરવામાં આવતું હતું.
બજેટ
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 23 જુલાઈએ બજેટ રજૂ કરશે. આ બજેટ સંયુક્ત બજેટ છે, જેમાં રેલવે સહિત દરેકનું બજેટ એકસાથે છે. જોકે, 2017 પહેલા રેલવે બજેટ અલગથી રજૂ કરવામાં આવતું હતું. પરંતુ અરુણ જેટલીએ 2017માં સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ સંયુક્ત બજેટ રજૂ કરીને 92 વર્ષની પરંપરાનો અંત આણ્યો હતો.
નવી સરકારનું પ્રથમ બજેટ
નોંધનીય છે કે નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ નરેન્દ્ર મોદી સરકારનું પ્રથમ સામાન્ય બજેટ 3.0 રજૂ કરવા જઈ રહ્યા છે. તમને જણાવી દઈએ કે બજેટમાં સરકારના ખર્ચ અને આવકનો હિસાબ હોય છે. તે એ પણ જણાવે છે કે કયા મંત્રાલયને કેટલા પૈસા ફાળવવામાં આવશે. 2023-24ના બજેટમાં સૌથી વધુ નાણાં રેલવે મંત્રાલયને આપવામાં આવ્યા હતા.
સંસદમાં બે બજેટ
તમને જણાવી દઈએ કે આ પહેલા ભારતીય સંસદમાં બે બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા, જેમાં પહેલું રેલ્વે બજેટ અને સામાન્ય બજેટ હતું. પરંતુ ભારત સરકારે 21 સપ્ટેમ્બર 2016ના રોજ રેલવે બજેટને સામાન્ય બજેટ સાથે મર્જ કરવાની મંજૂરી આપી હતી. આ પછી, 2017 માં, સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ સંયુક્ત બજેટ સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તે સમયે અરુણ જેટલી ભારતના નાણામંત્રી હતા. તેણે 1 ફેબ્રુઆરી 2017ના રોજ 92 વર્ષથી ચાલી આવતી પ્રથાનો અંત લાવ્યો.
રેલ્વે બજેટ કેમ અલગ હતું?
હવે સવાલ એ છે કે રેલવે બજેટ પહેલા કેમ અલગ હતું. તમને જણાવી દઈએ કે ભારતમાં બજેટ રજૂ કરવાની પ્રક્રિયા 160 વર્ષ જૂની છે. 19મી સદીમાં, રેલવે મુસાફરી અને માલસામાનની વહન માટેનો મુખ્ય વિકલ્પ હતો. તે સમયે તે અર્થતંત્ર અને સમાજ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હતું, જોકે આજે પણ તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તમને જણાવી દઈએ કે 1924 સુધીમાં સમગ્ર દેશના બજેટમાં રેલવેનો હિસ્સો 70 ટકા સુધી પહોંચી ગયો હતો.
મળતી માહિતી મુજબ, વિલિયમ એકાર્થના નેતૃત્વમાં બનેલી સમિતિએ પોતાની ભલામણોમાં રેલવે બજેટને સામાન્ય બજેટથી અલગ રાખવાનું સૂચન કર્યું હતું. આ સમિતિની રચના વર્ષ 1920માં કરવામાં આવી હતી. એકાર્થ સમિતિએ દલીલ કરી હતી કે રેલ્વે ભારતમાં એકમાત્ર સૌથી મોટી આર્થિક પ્રવૃત્તિ છે. આવી સ્થિતિમાં તેના પર વિશેષ ધ્યાન આપવું જોઈએ અને તેનું બજેટ અલગ હોવું જોઈએ.
સ્વતંત્ર ભારત
1947માં ભારતની આઝાદી પછી પણ રેવેન્યુમાં રેલ્વેનો હિસ્સો ઘણો ઊંચો હતો. આને ધ્યાનમાં રાખીને, 1949માં ગોપાલસ્વામી આયંગર સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે અલગ રેલવે બજેટની પરંપરા ચાલુ રાખવી જોઈએ. બંધારણ સભાએ આ અંગેના પ્રસ્તાવને મંજૂરી આપી હતી. સ્વતંત્ર ભારતમાં રેલ્વે મંત્રી જોન મથાઈએ દેશનું પ્રથમ રેલ્વે બજેટ રજૂ કર્યું હતું.
