Samudra Manthan: સ્વર્ગીય અપ્સરા રંભાનો જન્મ ક્યારે અને કેવી રીતે થયો હતો?
સમુદ્ર મંથન: અપ્સરાઓ વિષયાસક્ત સ્વભાવની હોય છે અને તેઓને માત્ર તે જ ગમે છે જેઓ શાહી આનંદ અને સર્વોપરિતા સ્વીકારે છે. આ તથ્ય તર્કની કસોટી પર પણ ઊભું છે – જ્યાં સુધી વિષયાસક્ત આનંદ વગેરે પ્રત્યે આસક્તિ છે ત્યાં સુધી સુધરાને શાશ્વત શાંતિ પ્રાપ્ત કરવી શક્ય નથી. દાન અને પુણ્ય વગેરેનું પરિણામ દેવત્વ છે. આ સિદ્ધાંત છે – આપણે જેની પાસેથી સુખ જોઈએ છે તેના ગુલામ બનવું પડશે.
આચાર્ય નારાયણ દાસ. સમુદ્ર મંથનના સાતમા ક્રમમાં, રંભાદિ અપ્સરાઓનો ઉદય થયો, જેમણે આપોઆપ દેવતાઓની પસંદગી કરી. અપ્સરાઓ કલ્પ-કલ્પન, યુગ-યુગ અને જન્મ-જન્મથી મનમાં રહેલી ઈચ્છાઓનું પ્રતીક છે. જ્યારે કોઈ સાધક આધ્યાત્મિક સાધનાની હોડીમાં લૌકિક આસક્તિના સાગરને પાર કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે તે સંસારની ઈચ્છાઓ અનેક પ્રલોભક સ્વરૂપ ધારણ કરીને તેને વિચલિત કરવાનો પ્રયાસ કરે છે.
યાદ રાખો, વિશ્વની ઇચ્છાઓ આંખ અને કાન દ્વારા વ્યક્તિમાં પ્રવેશ કરે છે, તેને પતન કરે છે અને તેના લક્ષ્યથી ભટકી જાય છે અને તેનો નાશ કરે છે. ઈન્દ્રિયો દ્વારા સાંસારિક સુખ ભોગવતા પહેલા વ્યક્તિ સુખનો અનુભવ કરે છે, પરંતુ પાછળથી તેનું પરિણામ વિવિધ પ્રકારના રોગો અને દુ:ખોથી પીડાય છે. જેમ જેમ આનંદ અને સંચયની આસક્તિ વધે છે, તેમ પાપ, દુરાચાર અને અનૈતિકતા વધે છે. આ સિદ્ધાંત છે – આપણે જેનાથી સુખ જોઈએ છે તેના ગુલામ બનવું પડશે. માટે મોક્ષમાર્ગના પ્રવાસીએ સંસારની નશ્વર ઈચ્છાઓને આંખ-કાન ન આપવા જોઈએ, કારણ કે જ્યાં આંખો જશે ત્યાં જ મન જશે. મન જ આપણને આ દુનિયામાં ફસાવે છે અને તેમાંથી મુક્ત પણ કરે છે. બંધન અને મોક્ષનું કારણ પણ આ જ છે.
“मन एव मनुष्याणां कारणं बंधमोक्षयो:” ઇન્દ્રિયો ઘોડા છે, મન લગામ છે, બુદ્ધિ સારથિ છે, રથમાં બેઠેલો આત્મા સારથિ છે. સંસારના વિષયાસક્ત સુખો લીલા ઘાસ છે, જેનું મન ભગવાનમાં પ્રસન્ન થાય છે, તેની ઇન્દ્રિયોના ઘોડાઓ સંસારના વિષયાસક્ત આનંદમાં ફસાઈને પોતાના માર્ગમાંથી હટતા નથી. તેથી, મનને ભગવાનની ભક્તિમાં વ્યસ્ત રાખવું જોઈએ, જેથી ઇન્દ્રિયોના ઘોડા નશ્વર વિષયાસક્ત ઇચ્છાઓ તરફ દોડી શકશે નહીં.
અપ્સરાઓ વિષયાસક્ત સ્વભાવની હોય છે, તેઓને માત્ર તે જ ગમે છે જેઓ શાહી આનંદ અને સર્વોચ્ચતા સ્વીકારે છે. આ તથ્ય તર્કની કસોટી પર પણ ઊભું છે – જ્યાં સુધી વિષયાસક્ત સુખો પ્રત્યે આસક્તિ છે, ત્યાં સુધી શાશ્વત શાંતિ સુધરસની પ્રાપ્તિ શક્ય નથી. દૈવત્વ દાન, પુણ્ય વગેરેનું પરિણામ છે, પરંતુ એ પણ સાચું છે કે જ્યારે સદ્ગુણો ઘટી જાય છે ત્યારે આ નશ્વર જગતમાં ફરીથી જન્મ લેવો પડે છે.
જે પોતાની દશ ઇન્દ્રિયો વડે સંસારના નશ્વર સુખ ભોગવી રહ્યો છે તે દશાનન રાવણ છે અને જેની દસ ઇન્દ્રિયો તેના વશમાં છે તે રાજા દશરથ છે, જેના હૃદયના આંગણે જ્ઞાન સ્વરૂપ ભગવાન શ્રી રામ છે, શ્રી લક્ષ્મણ છે. ત્યાગના રૂપમાં, જ્ઞાન અને વિચારોના રૂપમાં શ્રી શત્રુઘ્ન અને ભગવતી શ્રી સીતાજીના રૂપમાં હંમેશા દર્શન કરશે.
