AC
ભારે ગરમીના કારણે દેશભરમાં ઠંડકના સાધનોના વેચાણમાં વધારો થયો છે. એર કંડિશનર (AC) અને રેફ્રિજરેટરના વેચાણમાં રેકોર્ડ ઉછાળો આવ્યો છે. આ વર્ષે અંદાજે 1 કરોડ 10 લાખ ACનું વેચાણ થશે. નાના શહેરો અને ગામડાઓમાંથી નવા લોકો તેને ખરીદી રહ્યા છે, તેની સાથે શહેરોમાં પહેલાથી જ હાજર લોકોની માંગ પણ વધી રહી છે. વર્લ્ડ એનર્જી આઉટલુક 2023 મુજબ, 2010 થી દેશમાં ACની ખરીદીમાં ત્રણ ગણો વધારો થયો છે અને હવે દર 100 ઘરોમાં 24 AC યુનિટ છે. આ સાધનોના કારણે ભારતની વીજળીની માંગ વધી રહી છે. ઘરોમાં ઠંડકના સાધનોના ઉપયોગને કારણે, સાંજે વીજળીનો વધુ વપરાશ થવા લાગ્યો છે, અગાઉ સૌથી વધુ વપરાશ ઓફિસ સમય દરમિયાન થતો હતો.
AC અને રેફ્રિજરેટર હવે જરૂરિયાત બની ગયા હોવાથી પર્યાવરણ પર તેની અસર અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી રહી છે. પર્યાવરણીય નિષ્ણાતોએ વારંવાર ધ્યાન દોર્યું છે કે જેમ જેમ વધુ ઠંડકના સાધનો સ્થાપિત કરવામાં આવે છે તેમ, આસપાસની ગરમી વધે છે. હાઈડ્રોફ્લોરોકાર્બન્સ (HFCs) એ શીતકમાં વપરાતા મુખ્ય રાસાયણિક વાયુઓ છે, જે ઓઝોન સ્તરને નુકસાન પહોંચાડે છે તેવું સાબિત થયું છે.
ભારતમાં વીજળી બચાવવાના ઉપકરણોને સ્ટાર મળે છે જેના માટે જાગૃતિ ફેલાવવામાં આવી છે. ઉપરાંત, ભારતે વૈશ્વિક કરાર (મોન્ટ્રીયલ પ્રોટોકોલ) પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે જેથી તે ઓછા પ્રદૂષિત વાયુઓનો ઉપયોગ કરે છે, પરંતુ વધુ ઠંડકના સાધનો ચલાવવાથી વાતાવરણ હજુ પણ ગરમ થશે.
કૂલિંગ સાધનોનું બજાર વધતું જાય છે
AC ચલાવવાને કારણે દેશમાં વીજળીનો વપરાશ ઘણો વધી રહ્યો છે. હાલમાં, કુલિંગ સાધનો ચલાવવા માટે 10 ટકા વીજળીનો ઉપયોગ થાય છે, જે 2019ની સરખામણીમાં 21 ટકા વધુ છે. એક રિપોર્ટ અનુસાર, 2050 સુધીમાં ભારતમાં ઘરોમાં AC નો ઉપયોગ કરનારા લોકોની સંખ્યા 9 ગણી વધી જશે. એટલે કે વીજળીનો વપરાશ પણ 9 ગણો વધી જશે.
હાલમાં, ભારતમાં દર 100 ઘરોમાંથી માત્ર 8 ઘરોમાં એસી છે. પરંતુ, આ સંખ્યા ખૂબ જ ઝડપથી વધી રહી છે. આ વર્ષે અંદાજે 1 કરોડ 10 લાખ ACનું વેચાણ થશે. એક કંપનીના ડાયરેક્ટરના જણાવ્યા અનુસાર, મોટાભાગના એસી પહેલીવાર ખરીદવામાં આવી રહ્યા છે અને તેને ખરીદનારા લોકો નાના શહેરો અથવા ગામડાના છે. એસી આટલી ઝડપથી વેચાવાનું કારણ એ છે કે લોકો હવે આ વસ્તુઓને પોતાનો અધિકાર માનવા લાગ્યા છે.
પરંતુ, એક સમસ્યા એ છે કે સસ્તા એસી વધુ વીજળી વાપરે છે અને પર્યાવરણ માટે પણ હાનિકારક છે. ACમાં જેટલા વધુ સ્ટાર્સ હશે, તેટલી ઓછી શક્તિનો વપરાશ કરશે અને તેનાથી પર્યાવરણને ઓછું નુકસાન થશે.
એક સર્વેમાં જાણવા મળ્યું છે કે હાલમાં મોટાભાગની કંપનીઓ HFC ગેસનો ઉપયોગ કરી રહી છે. જોકે કંપનીઓ પર્યાવરણને ઓછું નુકસાન પહોંચાડતા ગેસ પર સ્વિચ કરવા માંગે છે, હાલમાં કોઈ કંપની HC અથવા CO2 ગેસનો ઉપયોગ કરતી નથી. કેટલીક કંપનીઓ NH3 (એમોનિયા) અને પાણીનો ઉપયોગ કરી રહી છે. રિપોર્ટ અનુસાર, હાલમાં બજારમાં ઠંડકના ખૂબ ઓછા સાધનો છે જે પર્યાવરણને ઓછું નુકસાન પહોંચાડે છે.
ભારત હાલમાં કુલિંગ ઇક્વિપમેન્ટ ગેસને બદલવાની પ્રક્રિયાના ત્રીજા તબક્કામાં છે. અગાઉ વપરાતો સીએફસી ગેસ સંપૂર્ણપણે બંધ કરી દેવામાં આવ્યો છે. 2030 સુધીમાં ભારતમાં HCFC ગેસ તબક્કાવાર બંધ થઈ જશે. ઉપરાંત, HFC ગેસ, જે ઓઝોનને નુકસાન પહોંચાડે છે અને વાતાવરણને ગરમ કરે છે, તે પણ ધીમે ધીમે ઘટાડવામાં આવશે.
