fall in soybean prices : સોયાબીનના ભાવમાં વધારો: ખેડૂતો કેવી રીતે પોતાની આવકમાં વૃદ્ધિ કરી શકે?
fall in soybean prices : ચાલુ રવિ સિઝનમાં ઘણી કઠોળના ભાવમાં ઘટાડો થયો છે. કોમોડિટી નિષ્ણાતો કહે છે કે વિદેશથી કઠોળની આયાત આનું મુખ્ય કારણ છે. તેમનું કહેવું છે કે સરકારે કઠોળની આયાત બંધ કરવી જોઈએ, નહીં તો ખેડૂતો અને મૂલ્ય શૃંખલા કંપનીઓને ભારે નુકસાન સહન કરવું પડશે.
કઠોળની જેમ, તેલીબિયાંના પાક પણ ભાવ માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યા છે. આમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ પાક સોયાબીન છે જે ભારતમાં મોટા પાયે ઉગાડવામાં આવે છે. પરંતુ જો આપણે વિશ્વ સ્તર પર નજર કરીએ તો ભારતનો ફાળો ફક્ત 3 ટકા છે. તેના ઉત્પાદનનો 81 ટકા હિસ્સો બ્રાઝિલ, અમેરિકા અને આર્જેન્ટિનામાંથી આવે છે. ભારતમાં વપરાશની વાત કરીએ તો, ૫૦ ટકાથી વધુ સોયાબીન તેલની આયાત કરવી પડે છે.
હવે પ્રશ્ન એ છે કે જ્યારે દેશમાં સોયાબીન તેલની આટલી ઊંચી માંગ છે, તો પછી તેની સાથે સંકળાયેલા ખેડૂતો કે વેપારીઓને તેનો લાભ કેમ નથી મળતો? આનો જવાબ સોયાબીન તેલ અને અન્ય ઉત્પાદનોની મોટા પાયે આયાત છે. આયાતી માલ સ્થાનિક બજારમાં પહોંચતાની સાથે જ સ્થાનિક ઉત્પાદનો તેમની સાથે સ્પર્ધા કરી શકતા નથી.
ખેડૂતોને સૌથી વધુ નુકસાન થાય છે કારણ કે તેમને ખેતીમાં મોટો ખર્ચ થાય છે. પરંતુ જ્યારે કમાણીનો સમય આવે છે, ત્યારે આયાતી પેદાશ તેના કરતાં વધી જાય છે અને ખેડૂતોની પેદાશ વેચાયા વગરની રહે છે. કઠોળ અને સોયાબીનના કિસ્સામાં પણ આવું જ જોવા મળી રહ્યું છે. આ જ કારણ છે કે ખેડૂતો સારા ભાવ માટે સતત સંઘર્ષ કરી રહ્યા છે.
ભાવ કેમ ઘટી રહ્યા છે?
સોયાબીનના ભાવ ઘટવા પાછળ આયાત સૌથી મોટું કારણ છે. જો આપણે આયાત પાછળનું કારણ જોઈએ તો તે દેશમાં સોયાબીનનું ઘટતું ઉત્પાદન છે. જ્યારે ઉત્પાદન ઘટશે, ત્યારે સરકારે તેને બહારથી આયાત કરવું પડશે કારણ કે માંગને પહોંચી વળવા માટે આયાત પર નિર્ભરતા વધશે. જ્યારે આયાત પર નિર્ભરતા વધશે, ત્યારે ખેડૂતોના ઉત્પાદનના ભાવ ઘટશે. આ પરિસ્થિતિ હાલમાં જોવા મળી રહી છે. દેશમાં સોયાબીનનું વાવેતર સતત ઘટી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત, લણણી પછી નુકસાન ૧૨-૧૫ ટકા સુધી થાય છે, જેને ઘટાડવાની જરૂર છે.
રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધે પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ કરી
કોવિડ રોગચાળા દરમિયાન, સમગ્ર વિશ્વમાં સોયાબીનના પુરવઠાને અસર થઈ હતી. તે પછી, બાકીનું કામ રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ દ્વારા પૂર્ણ થયું. આ યુદ્ધથી સોયાબીન તેલના પુરવઠા પર ભારે અસર પડી છે. આના કારણે વિશ્વમાં સોયાબીન તેલના ભાવમાં ૧૪૦ ટકાનો વધારો થયો છે. આ દર 2020 પછી સૌથી વધુ વધ્યો છે. ભારત સોયાબીનનો મોટો આયાતકાર હોવાથી, તેના વેપારીઓ આયાતી સોયાબીનના દાણામાંથી તેલ કાઢીને ઊંચા ભાવે વેચીને મોટો નફો કમાય છે. બીજી તરફ, દેશના ખેડૂતોને નુકસાન થાય છે કારણ કે કોઈ તેમનું ઉત્પાદન જલ્દી ખરીદતું નથી.
ખેડૂતોની આવક કેવી રીતે વધશે?
આ બધી પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં, ખેડૂતો સમક્ષ સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે સોયાબીનના ઉત્પાદનમાંથી આવક કેવી રીતે વધશે. સોયાબીન ઉગાડતા ખેડૂતોની સંભાળ કોણ રાખશે? આનો જવાબ એ છે કે ફક્ત સરકાર જ ખેડૂતોને મદદ કરી શકે છે અને તેમની આવક વધારી શકે છે. આ માટે, દેશમાં સોયાબીનનું વાવેતર વધારવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે જેથી આયાતી માલ પર નિર્ભરતા ઓછી થાય.
વિસ્તાર વધારવાની સાથે, ખેડૂતોને લણણી પછી સોયાબીનનો બગાડ અટકાવવા માટે નવી ટેકનોલોજી પૂરી પાડવી જોઈએ. દેશમાં સોયાબીનનું ઉત્પાદન વધારવા માટે, ખેડૂતોને આબોહવા સ્માર્ટ બિયારણ અને ટૂંકા ગાળાની જાતોનું વિતરણ કરવું જોઈએ. દેશમાં સોયાબીનનું વાવેતર વધારવા માટે સરકારે સબસિડી જેવી યોજનાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ. આ ઉપરાંત, સોયાબીન ક્રશિંગમાં રોકાયેલા નાના ઉદ્યોગસાહસિકોને પણ સરકાર દ્વારા મદદ કરવી જોઈએ.
