Hanuman: રામ માટે હનુમાન ભરત જેટલા પ્રિય હતાં, અને તેમનો ભક્તિભાવ અકલ્પનીય હતો.
રામ ભક્ત હનુમાનઃ રામાયણના સુંદરકાંડમાં હનુમાનજીની હિંમતનું વર્ણન છે. તે રામજીને મળ્યો અને સીતાની શોધમાં મદદ કરી. તે લંકા ગયો અને સીતાને શોધીને લક્ષ્મણ માટે સંજીવની લાવ્યો અને રામજીનો સ્નેહ મેળવ્યો.
Hanuman: રામાયણના સુંદરકાંડમાં હનુમાનજીની હિંમત અને ભગવાનના ભક્ત તરીકેના તેમના કાર્યોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. હનુમાન રામને તેમના વનવાસ દરમિયાન મળ્યા હતા જ્યારે તેઓ અને તેમના ભાઈ લક્ષ્મણ તેમની પત્ની સીતાને શોધતા હતા. સીતાને શોધતા શોધતા, બંને ભાઈઓ ઋષિમુખ પર્વત પાસે પહોંચ્યા, જ્યાં સુગ્રીવ અને તેમના અનુયાયીઓ તેમના મોટા ભાઈ બાલીથી છુપાઈને રહેતા હતા. વાનરરાજ બાલીએ એક ગંભીર ગેરસમજને કારણે તેના નાના ભાઈ સુગ્રીવને તેના રાજ્યમાંથી હાંકી કાઢ્યો હતો અને તે સુગ્રીવની દલીલો સાંભળવા તૈયાર નહોતો. આ ઉપરાંત, બાલીએ સુગ્રીવની પત્નીને પણ બળજબરીથી પોતાની સાથે રાખી હતી.
સુગ્રીવે રામજી પાસે હનુમાનને મોકલ્યા:
જયારે રામજી અને લક્ષ્મણજી ઋષ્યમૂક પર્વત તરફ આવી રહ્યા હતા, ત્યારે સુગ્રીવે તેમની ઓળખ જાણવા માટે હનુમાનજીને મોકલ્યા. હનુમાનજી બ્રાહ્મણના વેશમાં રામ અને લક્ષ્મણજી પાસે પહોંચ્યા. હનુમાનજીના મોઢેથી ઉચ્ચારાતા પહેલા જ શબ્દો સાંભળીને રામજી આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા અને લક્ષ્મણજીને કહ્યુ કે:
“જો લક્ષ્મણ, કોઈ પણ માણસ જ્યારે સુધી વૈદિક શાસ્ત્રો અને પુરાણોના જ્ઞાન વિના હોય, ત્યારે સુધી આવું મીઠું અને ગહન બોલી શકતો નથી. આ બ્રાહ્મણના વાક્યમાં એવી મંત્રમૂગ્ધ કરનાર શક્તિ છે કે શત્રુ પણ પોતાના શસ્ત્ર નાંખી દે.”
રામજીના મોઢેથી આવી વાણી સાંભળીને હનુમાનજી ભાવવિભોર થઈ ગયા અને પોતાનું વાસ્તવિક વાનર સ્વરૂપ ધારણ કરીને શ્રીરામના ચરણોમાં નમન કર્યું. રામજીએ પણ હનુમાનજીને ઉઠાવીને પોતાના હૃદયથી લગાવી લીધા.
એજ ક્ષણથી ભક્ત અને ભગવાનનું — હનુમાન અને શ્રીરામનું — અખંડ અને અવિનાશી સંબંધ જન્મ્યો, જે ભક્તિની ઊંચી મર્યાદાનું પ્રતીક બની ગયું.
હનુમાનજીએ પોતાનું રૂપ વિસ્તૃત કર્યું :
જ્યારે માતા સીતાની શોધમાં વાનરોનું દળ દક્ષિણના તટ પર પહોંચ્યું, ત્યારે સમૂદ્ર એટલો વિશાળ હતો કે તેને ઓળંગવાનો હિમત કોઈમાં નહોતો. એ સમય દરમિયાન હનુમાનજી પણ થોડી ચિંતામાં મૂકાઈ ગયા કે હવે શું કરવું? પરંતુ જાંબવંતજી અને અન્ય વાનરો એ હનુમાનજીને તેમની ભૂલાઈ ગયેલી અદભૂત શક્તિઓની યાદ અપાવી.
જેમજ હનુમાનજીને પોતાના પૌરુષ અને શક્તિઓનું સ્મરણ થયું, તેમજ તેઓએ તરત પોતાનું રૂપ વિશાળ બનાવી દીધું અને પવન જેવી ઝડપથી આંબિયાળ સમુદ્ર પર ઉડી ગયા.
માર્ગમાં તેમને એક પર્વત મળ્યો જેેનું નામ “મૈનાક” હતું. પર્વતરાજે હનુમાનજીને કહ્યું કે તેઓના પિતાએ (પવનદેવે) એમના પર ઉપકાર કર્યો છે અને એ રૂપે હનુમાનજી થોડી વેળા આરામ કરે એવી વિનંતી કરી. પણ હનુમાનજીએ સમયનો જરા પણ વ્યય ન કરતાં પર્વતરાજનો આભાર માન્યો અને પોતાનું યાત્રા માર્ગ ચાલુ રાખ્યો.
આગળ જતા, હનુમાનજીને એક રાક્ષસી મળી — તે એવા પ્રકારની હતી કે પોતાની શક્તિથી કોઈ પણ યાત્રીને પોતાના મોઢામાં ખેંચી શકે. તેણે હનુમાનજીને કહ્યું કે “જો તું યથાર્થ વીર છે તો મારા મોઢામાં પ્રવેશ કરી બતાવ.”
હનુમાનજીએ તેની આ ચેલેન્જ સ્વીકારી અને તરત જ પોતાનું લઘુરૂપ ધારી, તેનું મોઢું માંડીને અંદર ગયા અને ચતુરાઈથી બહાર આવી ગયા. આ રીતે હનુમાનજીએ ફરી સાબિત કર્યું કે તેઓ માત્ર બળવાન નહીં, પણ અતિવિવેકી અને ધાર્મિક પथના પયોરાજ પણ છે.
આ ઘટના હનુમાનજીની નિઃસ્વાર્થ સેવા, સમર્પણ અને અતુલ શક્તિઓનું પ્રતીક છે.
જ્યારે લંકા પહોંચ્યા હનુમાનજી :
આખરે હનુમાનજી સમુદ્ર પાર કરીને લંકા પહોંચી ગયા. લંકાની ભવ્યતા, વૈભવ અને સુંદરતા જોઈને તેઓ આશ્ચર્યચકિત રહી ગયા. સાથે જ તેમના મનમાં એક દુઃખ પણ ઊભું થયું — “જો રાવણ શાંતિથી ન માને, તો આટલી સુંદર લંકાનો વિનાશ નિશ્ચિત છે.”
પછી હનુમાનજી સીધા અશોકવાટિકા પહોંચ્યા, જ્યાં માતા સીતા દૂ:ખ અને વિયોગમાં દિવસ વિતાવી રહી હતી. હનુમાનજીએ માતા સીતાને ભેટી અને નમ્રતાથી પોતાનું પરિચય આપ્યું. તેમણે કહ્યું કે તેઓ ભગવાન શ્રીરામના દૂત તરીકે આવ્યા છે.
હનુમાનજીએ માતા સીતાને ધીરજ આપી અને તેમને વિનંતી કરી કે તેઓ પોતાના સાથે લોટી જાય. પરંતુ માતા સીતાએ એથી ઇનકાર કર્યો. તેમણે કહ્યું કે જો હનુમાનજી તેમને અહીંથી લઇ જાય તો શ્રીરામના પરાક્રમને ઠેસ પહોંચી શકે છે. રાવણ જેવી શત્રુ શક્તિને પરાજિત કરવું એ એક પતિ તરીકે શ્રીરામનો ધર્મ છે અને એમનો પુરુષાર્થ પણ.
હનુમાનજીએ ત્યારબાદ ભગવાન શ્રીરામના સંદેશ અને પ્રેમને એ રીતે વર્ણન કર્યો કે જાણે કોઈ મહાત્મા ભક્તોને ઈશ્વરની મહિમા સમજાવતો હોય. માતા સીતા હનુમાનજીની ભક્તિ અને વફાદારીથી ખૂબ જ પ્રસન્ન થઈ.
આ પ્રસંગ હનુમાનજીના ધૈર્ય, વિવેક અને ભક્તિની મહાનતા દર્શાવે છે.
જયારે શ્રીરામે કહ્યું – “હનુમાન, તું મને ભરત જેવો પ્રિય છે”
લંકા યુદ્ધ દરમ્યાન લક્ષ્મણજી મોચીત (અજ્ઞાનાવસ્થામાં) થઈ ગયા હતા. રાવણપક્ષના મેઘનાદના શક્તિબાણના પ્રહારમાં લક્ષ્મણ બેહોશ થઈ ગયા અને તેમના પ્રાણ બચાવવા માટે માત્ર “સંજિવની બૂટી” જ એકમાત્ર ઉપાય હતી.
શ્રીરામના આદેશ અનુસાર હનુમાનજીને દ્રોણાગિરી પર્વત પરથી સંજીવની લાવવા મોકલવામાં આવ્યા. પરંતુ બૂટી ઓળખવામાં સંશય થાય તેથી હનુમાનજીએ પોતાનું પરાક્રમ બતાવ્યું અને આખો પર્વતજ ઉખેલીને લાવ્યો. આ રીતે લક્ષ્મણના પ્રાણ બચી ગયા.
આ ઘટનાથી શ્રીરામ ખૂબ જ ભાવુક થઈ ગયા. હનુમાનના આ અપરંપાર પ્રેમ અને સેવાભાવને જોઈને તેમણે હનુમાનજીને હ્રદયથી લગાવીને કહ્યું:
“હનુમાન, તું મને મારા ભાઈ ભરત જેટલો પ્રિય છે.”
આ一એ હનુમાનજી માટે શ્રેષ્ઠ આશીર્વાદ અને પ્યારનો પરમ પાઘંડ છે, જે બતાવે છે કે ભગવાન શ્રીરામે તેમને માત્ર ભક્ત નહિ પરંતુ પોતાના સમાન સ્નેહી ભાઈ સમાન સ્થાન આપ્યું.
જ્યારે હનુમાનજીએ પોતાનું છાતી ચીરીને રામ અને સીતાને દર્શાવ્યા
જ્યારે શ્રીરામ લંકા વિજય બાદ અયોધ્યા પરત ફર્યા અને તેમનું રાજયાભિષેક યોજાયું, ત્યારે માતા સીતાજીએ હનુમાનજીને એક ખૂબજ કિંમતી માળા ભેટમાં આપી. હનુમાનજીએ તે માળાને સ્નેહપૂર્વક લીધા, પરંતુ થોડીવાર પછી તેઓએ તે માળાને તોડી નાખી અને ફેંકી દીધી.
આ ઘટના જોઈ લક્ષ્મણજી ખૂબ ક્રોધિત થયા અને હનુમાનજીને પુછ્યું કે:
“તમે આ મૌલ્યવાન માળાને કેમ તોડી નાખી?”
હનુમાનજી એ નમ્રતાથી ઉત્તર આપ્યો:
“મારા માટે એ જ વસ્તુ મૂલ્યવાન છે જેમાં શ્રીરામનુ નામ હોય. જેમાં રામ નથી, એ મારા માટે નિષ્ફળ છે.”
લક્ષ્મણજી એ કહ્યુ:
“પછી તમારા શરીરમાં પણ ક્યાંક રામનુ નામ લખેલું નથી, તો એ શરીરને કેમ રાખ્યું છે? તેને પણ ત્યાગી દો!”
લક્ષ્મણજીની આ વાત સાંભળીને હનુમાનજી એ તરત જ પોતાના નખોથી પોતાની છાતી ચીરી નાખી.
અને અંદરથી શ્રીરામ અને સીતાજીનું દિવ્ય અને અતિસુંદર દર્શન થવા લાગ્યું.
આ દૃશ્ય જોઈને લક્ષ્મણજી આશ્ચર્યચકિત રહી ગયા અને તરત જ પોતાની ભૂલને સ્વીકારીને હનુમાનજી પાસે ક્ષમા માગી.
આ ઘટના હનુમાનજીના ભક્તિભાવ, સમર્પણ અને રામપ્રેમનો અનન્ય ઉદાહરણ છે.
એ પણ બતાવે છે કે હનુમાનજીના હ્રદયમાં ભગવાન રામ અને માતા સીતા યથાર્થ રીતે નિવાસ કરે છે.
