Soil Health Card: ગુજરાતના કરોડો ખેડૂતો માટે હેલ્થ કાર્ડનો લાભ, જાણો તેના મુખ્ય ફાયદા!
ગુજરાતે ભારતને આપ્યું ઉદાહરણ, સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના હેઠળ 2.15 કરોડ ખેડૂતોને લાભ
ખેડૂતોએ પાકની ગુણવત્તા સુધારી અને ખર્ચ ઘટાડ્યો
Soil Health Card: ગુજરાત, જે હંમેશા પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના ‘વિકસિત ભારત’ના સ્વપ્નને સાકાર કરવામાં અગ્રેસર રહ્યું છે, તે મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલના મજબૂત નેતૃત્વમાં કૃષિ ક્ષેત્રમાં સતત પ્રગતિ કરી રહ્યું છે. રાજ્ય સરકારે ખેડૂતોની આવક વધારીને અને કૃષિ પાકોની ઉત્પાદકતા વધારીને તેમને સશક્ત બનાવવા માટે અનેક ખેડૂતલક્ષી યોજનાઓ અમલમાં મૂકી છે. ‘સ્વસ્થ પૃથ્વી, લીલા ખેતરો’ ના મંત્ર સાથે અમલમાં મુકાયેલી સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ (SHC) યોજના હેઠળ, ગુજરાતના 2.15 કરોડ ખેડૂતોને સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ આપવામાં આવ્યા છે.
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ લાગુ કરનાર ગુજરાત પ્રથમ રાજ્ય છે.
રાજ્યનો સર્વાંગી કૃષિ વિકાસ ગુજરાત સરકારની પ્રાથમિકતા રહી છે અને તેથી ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી અને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ખેતીલાયક જમીનની યોગ્ય જાળવણી કરવા અને તેને ઉજ્જડ બનતી અટકાવવા માટે એક નવીન અભિગમ તરીકે વર્ષ 2003-04માં ‘સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના’ રજૂ કરી હતી.
માટીના સ્વાસ્થ્યના મહત્વને સમજીને, ગુજરાત આવી અનોખી યોજના લાગુ કરનાર દેશનું પ્રથમ રાજ્ય બન્યું. ભારત દર વર્ષે 19 ફેબ્રુઆરીએ સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ દિવસ ઉજવે છે જેથી સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના અને તેના ફાયદાઓ વિશે જાગૃતિ આવે.
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ શું છે?
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના હેઠળ, ખેતીલાયક માટીના સ્વાસ્થ્યને જાળવવા માટે નિર્ધારિત પદ્ધતિ અનુસાર ખેડૂતોના ખેતરોમાંથી માટીના નમૂના લેવામાં આવે છે અને વિશ્લેષણ માટે માટી પરીક્ષણ પ્રયોગશાળામાં મોકલવામાં આવે છે. ત્યાં, નમૂનાનું વિશ્લેષણ કરીને સોફ્ટવેર આધારિત માટી આરોગ્ય કાર્ડ તૈયાર કરવામાં આવે છે. સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ જમીનમાં હાજર વિવિધ પોષક તત્વોનું પ્રમાણ દર્શાવે છે.
હાલમાં હાજર કુલ 12 તત્વો (N, P, K, pH, EC, Fe, Cu, Zn, OC, S, B, Mn) ની માત્રા દર્શાવે છે. તેના આધારે, ખેડૂતો મફત માટી આરોગ્ય કાર્ડ મેળવી શકે છે જે કયા પ્રકારના ખાતરનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ અને કેટલી માત્રામાં કરવો જોઈએ તે અંગે વૈજ્ઞાનિક સલાહ આપે છે. આ પ્રક્રિયા બિનજરૂરી રાસાયણિક ખાતરોનો વધુ પડતો ઉપયોગ ઘટાડે છે, જેનાથી જમીનની ફળદ્રુપતા જાળવવામાં મદદ મળે છે.
ગુજરાતના તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના માર્ગદર્શન અને નેતૃત્વ હેઠળ 2003-04 માં શરૂ કરાયેલી આ યોજનાનો હેતુ ખેડૂતોને તેમની જમીનની સ્થિતિ વિશે માહિતી આપીને સશક્ત બનાવવાનો હતો. આ યોજના લાગુ કર્યા પછી, SHC યોજનાનો પ્રથમ તબક્કો 2003-04 થી 2010-11 દરમિયાન પૂર્ણ થયો હતો અને બીજો તબક્કો 2011-12 થી 2015-16 દરમિયાન પૂર્ણ થયો હતો.
પ્રથમ તબક્કામાં ગુજરાતના ૪૩.૦૩ લાખથી વધુ ખેડૂતોને અને બીજા તબક્કામાં લગભગ ૪૬.૯૨ લાખ ખેડૂતોને સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ મફતમાં આપવામાં આવ્યા હતા. ગુજરાતમાં સફળતા બાદ, પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ વર્ષ 2015-16માં દેશભરમાં ‘સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના’ લાગુ કરી. જે અંતર્ગત, ત્રીજા તબક્કામાં, વર્ષ 2016-17 થી અત્યાર સુધીમાં, રાજ્યના 1.25 કરોડથી વધુ ખેડૂતોને ભારત સરકારની યોજના હેઠળ સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ આપવામાં આવ્યા છે.
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજનાથી ઉત્પાદન વધે છે
આ યોજનાથી ખેડૂતોને તેમની જમીનમાં રહેલી મુખ્ય ખામીઓ વિશે જાગૃતિ આવી છે અને સૂક્ષ્મ પોષકતત્વો ધરાવતા ખાતરોનો ઉપયોગ પણ વધ્યો છે. અરવલ્લી જિલ્લાના ધનસુરા શહેરમાં રહેતા ખેડૂત બાબુભાઈ વસરામભાઈ પટેલે જણાવ્યું કે SHC યોજના હેઠળ, તેમને મર્યાદિત માત્રામાં ફક્ત જરૂરી ખાતરોનો ઉપયોગ કરવાની સલાહ આપવામાં આવી હતી, જેનાથી તેમને ખાતરનો ખર્ચ ઘટાડવામાં મદદ મળી. આ પહેલથી તેમને પાકનું ઉત્પાદન સારું થયું છે અને ઉત્પાદન ખર્ચમાં પણ ઘટાડો થયો છે.
વર્ષ ૨૦૨૩-૨૪માં, SHC પોર્ટલના આધારે ૧,૭૮,૬૩૪ માટીના નમૂનાઓ ઓનલાઈન સબમિટ કરવામાં આવ્યા હતા અને ૧,૭૮,૨૮૬ નમૂનાઓનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું હતું. ભારત સરકારનો 2024-25માં ખરીફ સિઝન માટે SHC યોજના હેઠળ ગુજરાત માટે 3,81,000 નમૂનાઓનું પરીક્ષણ કરવાનો લક્ષ્યાંક છે.
ગુજરાત સરકાર પણ આ લક્ષ્યને સમયસર પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે, કારણ કે ખરીફ-૨૦૨૪ સીઝન સુધીમાં રાજ્ય સરકાર દ્વારા ૩,૮૨,૨૧૫ નમૂના એકત્રિત કરવામાં આવ્યા છે, જેમાંથી લગભગ ૩,૭૦,૦૦૦ નમૂનાઓનું વિશ્લેષણ પૂર્ણ થઈ ગયું છે. આ ઉપરાંત, રાજ્ય સરકાર દ્વારા રવિ-૨૦૨૫ સિઝનમાં ૨,૩૫,૪૨૬ નમૂના લેવામાં આવ્યા છે, જેમાંથી ૧૩,૬૫૭ નમૂનાઓનું વિશ્લેષણ પૂર્ણ થયું છે. બાકીના નમૂનાઓનું પરીક્ષણ ચાલુ છે.
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના ખેડૂતોને લાભ આપે છે
આ ઉદ્દેશ્યોને હાંસલ કરવા માટે, સરકાર માટી પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓની ક્ષમતા અને માળખાગત સુવિધા વધારવા તેમજ સમયસર વિશ્લેષણ દ્વારા માટી આરોગ્ય કાર્ડની સમયસર ડિલિવરી સુનિશ્ચિત કરવાના પ્રયાસો કરી રહી છે. હાલમાં, ગુજરાતમાં કૃષિ વિભાગ હેઠળ માટીના નમૂનાઓના વિશ્લેષણ માટે કુલ 19 માટી પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓ અને 01 સૂક્ષ્મ પોષકતત્ત્વ પરીક્ષણ પ્રયોગશાળા કાર્યરત છે. દરેક લેબમાં દર વર્ષે 10,000-11,000 નમૂનાઓનું પરીક્ષણ કરવાની ક્ષમતા છે.
આ ક્ષમતા વધારવા માટે, સરકારી સહાયથી 27 ખાનગી માટી પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓ, એટલે કે ગ્રામ્ય સ્તરની પ્રયોગશાળાઓ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે. દરેક ખાનગી પ્રયોગશાળા દર વર્ષે 3,000 માટીના નમૂનાઓનું પરીક્ષણ કરવા સક્ષમ છે.
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ યોજના ખેડૂતોને તેમની જમીનને અસરકારક રીતે સમજવા અને સુધારવા, જમીનની ફળદ્રુપતા જાળવવા, ઉત્પાદકતા વધારવા અને તેમની જમીનને અનુરૂપ પાક ઉગાડવામાં મદદ કરે છે. વધુમાં, તે ઇનપુટ ખર્ચ ઘટાડે છે, આર્થિક લાભો વધારે છે અને ખેતી પ્રત્યે વૈજ્ઞાનિક અભિગમને પ્રોત્સાહન આપે છે.
