strawberry farming : હાઈડ્રોપોનિક્સથી ‘માટી વગરની ખેતી’ માં વધુ ઉપજ, વૈજ્ઞાનિકોની નવી સિદ્ધિ
બારામતી કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્રે નેધરલેન્ડની ટેક્નોલોજીથી માટી વિના અને ઓછા પાણીમાં વધુ પાકનું ઉત્પાદન શક્ય બનાવ્યું
હાઇડ્રોપોનિક્સ પદ્ધતિથી 30-35% વધુ પાકના ઉત્પાદન સાથે ખૂણાથી ખૂણામાં સ્ટ્રોબેરી જેવા પાક ઉગાડવાનો નવો માર્ગ
strawberry farming : વધતા શહેરીકરણને કારણે જમીનનું વિભાજન થઈ રહ્યું છે. જમીન ઓછી થતી જાય છે. જમીનની ઉત્પાદકતા ઘટી રહી છે. જેના કારણે ખેડૂત ચિંતિત છે. પરંતુ હવે ખેડૂતોએ ચિંતા કરવાની જરૂર નથી કારણ કે મહારાષ્ટ્રના બારામતીના કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્રે તેનો ઉકેલ શોધી કાઢ્યો છે. બારામતી કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્રના વૈજ્ઞાનિકોએ નેધરલેન્ડની ટેક્નોલોજીની મદદથી માટી વિના ખેતી કરવાની સરળ પદ્ધતિ શરૂ કરી છે. આ ટેક્નોલોજીની મદદથી ખેડૂતો માટી વગર અને ઓછા પાણીમાં પાકનું વધુ ઉત્પાદન મેળવી શકે છે.
કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર ખાતે ખેડૂતો આઠ અલગ-અલગ પ્રકારની હાઇડ્રોપોનિક્સ ટેકનોલોજી જોઈ શકશે. પ્રથમ પ્રકાર છે A ફ્રેમ, NFT, ફ્લેટ બેડ, એગ્રોનોમિક્સ, DWC જેને આપણે ડીપ વોટર કલ્ચર કહીએ છીએ. આ સિવાય ઇન્ડોર ગ્રોથ લાઇટ અને ડચ બકેટ જેવી વિવિધ સિસ્ટમ્સ બતાવવામાં આવી છે. આ ટેકનીકમાં ખેડૂતો પાણી અથવા કોકોપીટ (નાળિયેરની ભૂકી) જેવી ખેતીની વિવિધ પદ્ધતિઓ અપનાવી શકે છે. જ્યાં પણ જમીન છે. આ પ્રકારની ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ એવી જમીનોમાં થઈ શકે છે જ્યાં ઉત્પાદન શક્ય નથી, જેમ કે ખડકાળ જમીન. આ ટેકનિકનો ઉપયોગ ખાસ કરીને એવા શહેરોમાં કરી શકાય છે જ્યાં જમીન ઓછી હોય અને ઘરના આંગણામાં આ પ્રકારની ખેતી કરવી ખૂબ જ સરળ બની શકે છે.
વૈજ્ઞાનિકો શું કહે છે
આ અંગે કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્રના વૈજ્ઞાનિક યશવંત જગદાલેએ વાત કરતાં જણાવ્યું હતું કે એરોપોનિક અને હાઈડ્રોપોનિક ટેક્નોલોજીમાં પાકને જમીન સાથે કોઈ સંબંધ નથી. તેનો સૌથી મહત્વનો ફાયદો એ છે કે જમીનથી થતા રોગો પાકના સંપર્કમાં આવતા નથી. આથી પાકમાં રોગચાળાની શક્યતા નથી. નિયમિત પદ્ધતિઓની સરખામણીએ પાક ઉત્પાદનમાં 30 થી 35 ટકાનો વધારો થાય છે. શાકભાજીની શ્રેણીમાં આ ટેક્નોલોજીનો વધુ ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. શાકભાજી અને ફળોની શ્રેણીમાં લેટીસ અને પાલક શાકભાજી છે અને ફળ શાકભાજીમાં કાકડી અને કેપ્સીકમનો ઉપયોગ થાય છે.
હવે છેલ્લા એક-બે વર્ષમાં વધુને વધુ ખેડૂતો તેને અપનાવવા લાગ્યા છે. ભારત સરકાર આ માટે સબસિડી શરૂ કરવાનું પણ વિચારી રહી છે. જોકે હજુ સુધી સબસિડી શરૂ થઈ નથી. આ ટેક્નોલોજીમાં ખેડૂતોને સબસિડી આપવા માટે સરકારી માર્ગદર્શિકા બનાવવામાં આવી છે. આ ટેક્નોલોજીની આઠ અલગ-અલગ સિસ્ટમ્સ બારામતી કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્રમાં બનાવવામાં આવી છે. તેથી, દરેક સિસ્ટમની કિંમત અને તે કેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે તે મુજબ સરેરાશ ખર્ચ પ્રતિ મીટર ઓછામાં ઓછો 1800 રૂપિયા અને મહત્તમ ખર્ચ 2500 રૂપિયા હશે તેવો અંદાજ છે.’
નેધરલેન્ડની ટેકનોલોજી ઉપયોગી થશે
યશવંત જગદાલેએ જણાવ્યું હતું કે, નેધરલેન્ડ અને ઈઝરાયેલની ટેક્નોલોજીની મદદથી માટી વગર ખેતી કરવાનો પ્રયોગ સફળ રહ્યો છે. ખાસ વાત એ છે કે સ્ટ્રોબેરી શિયાળાના વાતાવરણમાં ઉગાડવામાં આવે છે. આ ટેક્નોલોજીની મદદથી કોઈપણ સિઝનમાં દેશના કોઈપણ ખૂણામાં તેને ઉગાડવામાં આવે છે. આ નિયંત્રિત વાતાવરણમાં આપણે આખું વર્ષ સ્ટ્રોબેરી ખાઈ શકીએ છીએ, સ્ટ્રોબેરીનું કદ અને મીઠાશ માટી કરતાં વધુ સારી હોય છે.
હાઇડ્રોપોનિક પાક ઉત્પાદન પદ્ધતિઓ પાક ખાતરોને રિસાયકલ કરે છે. તે તેમાં વપરાતા પાણીને પણ રિસાયકલ કરે છે જેનો ઉપયોગ છોડ વૃદ્ધિ માટે કરે છે. તેનાથી ઓછામાં ઓછા 50 ટકા ખાતરની બચત થઈ શકે છે. તેથી આ તકનીક યોગ્ય છે. જમીન સાથેના સંપર્કના અભાવે ખેડૂતોને મહત્તમ ઉપજ મળશે અને નફો પણ બમણો થશે.
