Kumbh Mela 2025: કુંભ મેળો કેટલા વર્ષોથી છે? હકીકતો અને ઇતિહાસ જાણીને તમે ચોંકી જશો
કુંભ મેળો ૨૦૨૫: કુંભ દરમિયાન, લોકો પવિત્ર નદીઓમાં ડૂબકી લગાવે છે. પણ શું તમે જાણો છો કે પહેલો કુંભ ક્યારે યોજાયો હતો? પ્રાચીન ધાર્મિક ગ્રંથોમાં પણ કુંભ ઉત્સવનો ઉલ્લેખ છે.
Kumbh Mela 2025: કુંભ સ્નાન એ ભારતની સાંસ્કૃતિક ચેતના, ઉત્સવ, સ્વીકાર્યતા અને સામાજિક ભાવનાનો એક અધ્યાય છે. કુંભનું મહત્વ ભૂતકાળથી આજ સુધી સનાતન ધર્મના મૂળને મજબૂત બનાવે છે અને હિન્દુ સંસ્કૃતિની એકતાનો માર્ગ મોકળો કરે છે. આજે પણ, કુંભ સંસ્કૃતિની સંપૂર્ણતા, સાર્વભૌમત્વ અને સાર્વત્રિકતા માટે એક વરદાન છે.
ઐતિહાસિક પુરાવાઓ અનુસાર, કુંભ મેળાનો ઇતિહાસ ૮૫૦ વર્ષ જૂનો હોવાનું કહેવાય છે. જોકે કેટલાક દસ્તાવેજોમાં તેની શરૂઆત 525 બીસી હોવાનું કહેવાય છે. વિદ્વાનો કહે છે કે ગુપ્તકાળ દરમિયાન કુંભનું આયોજન ખૂબ જ સારી રીતે થતું હતું. તે જ સમયે, સમ્રાટ શિલાદિત્ય હર્ષવર્ધન ૬૧૭-૬૪૭ ના સમય દરમિયાન કેટલાક અધિકૃત તથ્યો મળી આવે છે. પાછળથી, શ્રીમદ્ આગ જગતગુરુ શંકરાચાર્ય અને તેમના શિષ્ય સુરેશ્વરાચાર્યએ દસનામી સન્યાસી અખાડાઓ માટે સંગમ કિનારે સ્નાનની વ્યવસ્થા કરી.
પરંતુ કુંભનો ઇતિહાસ આનાથી પણ જૂનો અને સમૃદ્ધ છે, જેનો ઉલ્લેખ આપણા વેદ અને પુરાણોમાં પણ મળે છે. વેદોમાં ઘણી જગ્યાએ ‘કુંભ’ શબ્દ જોવા મળે છે. જોકે, તેનો અર્થ કુંભ પ્રસંગ કે કુંભ ઉત્સવો સાથે સંબંધિત નથી, પરંતુ પાણીના પ્રવાહ કે ઘડા વગેરે સાથે સંબંધિત છે. ચાલો કુંભ મેળાનો ઇતિહાસ સમજીએ.
કુંભ મેળા કેટલા સમય જૂનો છે?
- ઋગ્વેદ પરિષિષ્ટમાંપ્રયાગ અને સ્નાન તીર્થનો ઉલ્લેખ મળે છે. સાથે જ બૌદ્ધ ધર્મના પાલી સિદ્ધાંતમાં પણ આનો ઉલ્લેખ મજ્ઝિમ નિકાયના ખંડ 1.7માં કરવામાં આવ્યો છે.
- મહાભારતમાં પણ પ્રયાગમાં તીર્થ સ્નાનનો ઉલ્લેખ પાપોના પ્રાયશ્ચિતના સાધન તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. તેમજ તેના તીર્થયાત્રા પર્વમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “હે ભરતશ્રેષ્ઠ! જે વ્યક્તિ દૃઢ વ્રત પાળીને માઘ મહિનામાં પ્રયાગ સ્નાન કરે છે, તે નિષ્કલંક થઈ સ્વર્ગ પ્રાપ્ત કરે છે.”
- પ્રાચીન ભારતીય ગ્રંથોમાં પણ પ્રયાગ અને અન્ય નદીઓના કિનારે તહેવારોના સંદર્ભમાં ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. આમાંથી તે સ્થળોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે જ્યાં આજે કુંભ મેલા આયોજિત થાય છે.
- 7મી સદીમાં હ્વેંસાંગે હિન્દૂ પરંપરાઓનો ઉલ્લેખ કરતી વખતે પ્રયાગમાં થતો કુંભના વિશે પણ જણાવ્યુ હતું.
- મત્સ્ય પુરાણના અધ્યાય 103-112માં પણ હિન્દૂ તીર્થ યાત્રા અને પ્રયાગનો મહત્વ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
