Manmohan Singh Last Rite : મનમોહન સિંહના પાર્થિવ દેહનો અગ્નિસંસ્કાર કોણ કરશે? શાસ્ત્રો અને કાયદો શું કહે છે?
મનમોહન સિંહને ત્રણ દીકરીઓ છે, ત્રણેયની ઉંમર 60ની આસપાસ
શીખ ધર્મમાં, કોઈપણ, પુરુષ કે સ્ત્રી, અંતિમ સંસ્કાર કરી શકે છે
Manmohan Singh Last Rite : ભારતના પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહે 92 વર્ષની વયે દિલ્હીની AIIMSમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા. તેમના માનમાં કેન્દ્ર સરકારે સાત દિવસના રાષ્ટ્રીય શોકની જાહેરાત કરી છે. હાલમાં તેમના પાર્થિવ દેહને અંતિમ દર્શન માટે મોતીલાલ નહેરુ રોડના બંગલા નંબર ત્રણમાં રાખવામાં આવ્યો હતો. તેમના અંતિમ સંસ્કાર શનિવારે એટલે કે 28 ડિસેમ્બરે કરવામાં આવશે.
ભારતીય પરંપરાઓ અનુસાર, વ્યક્તિના મૃત્યુ પછી, સામાન્ય રીતે પુત્ર અંતિમ સંસ્કાર કરે છે અને શરીરના અંતિમ સંસ્કાર કરે છે. હવે સામાન્ય રીતે આ પરંપરાથી અલગ થઈને દીકરીઓએ પણ અંતિમ સંસ્કાર કરવાનું શરૂ કર્યું છે.
શું દીકરીઓ આ કામ કરશે?
મનમોહન સિંહને ત્રણ દીકરીઓ છે. ત્રણેય તેમની ઉંમરના છઠ્ઠા દાયકામાં છે. તેમની મોટી પુત્રી ઉપિંદર સિંહ 65 વર્ષની છે. તેને બે પુત્રો છે. બીજી દીકરી દમન સિંહની ઉંમર 61 વર્ષની છે. તેમને એક પુત્ર છે, જેનું નામ રોહન પટનાયક છે. ત્રીજી પુત્રી અમૃત સિંહ 58 વર્ષની છે પરંતુ તેના પરિવાર વિશે વધુ માહિતી ઉપલબ્ધ નથી.
શાસ્ત્રો શું કહે છે
તેથી હવે સવાલ એ છે કે શનિવારે મનમોહન સિંહના અંતિમ સંસ્કાર વખતે તેમની ભૂમિકા કોણ ભજવશે. જો તેમને પુત્ર ન હોય તો આ ભૂમિકા તેમની પુત્રીઓની રહેશે. આગળ આપણે જાણીશું કે આ વિશે શાસ્ત્રો શું કહે છે. મોટી દીકરી તેમના અંતિમ સંસ્કાર કરશે કે બીજું કોઈ આ કામ કરશે?
જે આ જવાબદારી નિભાવે છે
શાસ્ત્રોમાં એવું માનવામાં આવે છે કે મૃત્યુ પછી મૃતદેહને અગ્નિદાહ આપવો એક મહત્વપૂર્ણ કર્તવ્ય છે. આ જવાબદારી પરંપરાગત રીતે પુત્ર અથવા નજીકના પુરુષ સંબંધી દ્વારા કરવામાં આવે છે. જો કે, જો કોઈ વ્યક્તિની માત્ર પુત્રીઓ હોય, તો આ સંદર્ભમાં અલગ પ્રથાઓ અને પરંપરાઓ શરૂ થઈ છે, જેનો સ્વીકાર પણ કરવામાં આવ્યો છે.
શાસ્ત્રોમાં એક અવતરણ છે કે “એક છોકરી અથવા પુત્રીનો પુત્ર જેટલો જ અધિકાર છે, જો તે આ કાર્ય નિષ્ઠા અને પ્રેમથી કરે છે.” શાસ્ત્રોનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ધર્મ અને કર્તવ્યનું પાલન કરવાનો છે, માત્ર પરંપરા જ નહીં.
શીખ ધર્મ પ્રમાણે અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવશે
મનમોહન સિંહ શીખ ધર્મના હોવાથી. તેથી, તેમના અંતિમ સંસ્કાર તે મુજબ કરી શકાય છે. આ છેલ્લી પ્રાર્થના કહેવાય છે. શીખ ધર્મમાં અંતિમ સંસ્કાર સંબંધિત પરંપરાઓ અને ધાર્મિક વિધિઓ હિંદુ ધર્મ કરતા કંઈક અલગ છે. શીખ ધર્મમાં, મૃત્યુ પછીના અંતિમ સંસ્કાર વધુ સાદગી અને આદર સાથે કરવામાં આવે છે.
શીખ ધર્મમાં અંતિમ સંસ્કાર કોણ આપી શકે છે?
પરિવારનો કોઈપણ નજીકનો સભ્ય આ કામ કરી શકે છે. શીખ ધર્મમાં એવી કોઈ જબરદસ્તી નથી કે માત્ર પુરુષો જ ધાર્મિક વિધિ કરી શકે. પરિવારનો કોઈપણ સભ્ય, તે પુત્ર, પુત્રી, પત્ની, ભાઈ, બહેન અથવા અન્ય નજીકના સંબંધી હોય, મુખાગ્નિ અર્પણ કરી શકે છે.
દીકરીઓ પણ અંતિમ સંસ્કાર કરી શકે છે
શીખ ધર્મમાં દીકરીઓને સમાન અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. તેથી, પુત્રી તેના માતા-પિતા અથવા અન્ય કોઈ સંબંધીને પણ અંતિમ સંસ્કાર આપી શકે છે. શીખ ધર્મમાં એવું માનવામાં આવે છે કે આત્મા અમર છે. મૃત્યુ તો શરીરનો ત્યાગ જ છે. તેથી, અંતિમ સંસ્કારમાં કોઈ ખાસ વ્યક્તિનું હાજર રહેવું ફરજિયાત નથી.
શીખ ધર્મ ગુરુ નાનક દેવ જીના ઉપદેશો પર આધારિત છે, જે લિંગ ભેદભાવને સંપૂર્ણપણે નકારે છે. તેથી, સ્ત્રી અને પુરૂષ બંનેને અંતિમ સંસ્કાર કરવાનો સમાન અધિકાર છે. અંતિમ સંસ્કાર દરમિયાન ‘સુખમણી સાહેબ’, ‘આરતી સાહેબ’ અને ‘આનંદ સાહિબ’નું પઠન કરવામાં આવે છે.
ગરુડ પુરાણ શું કહે છે?
ગરુડ પુરાણ અને અન્ય શાસ્ત્રોમાં સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું નથી કે માત્ર પુત્ર જ મુખાગ્નિ આપી શકે છે. શાસ્ત્રોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ચિતાના અંતિમ સંસ્કાર કરનાર વ્યક્તિ એવો હોવો જોઈએ જે મૃતક પ્રત્યે પોતાનો ધર્મ અને કર્તવ્ય નિભાવવામાં સક્ષમ હોય. એવું પણ કહેવાય છે કે જો પુત્ર ગેરહાજર હોય અથવા હાજર ન હોય તો નજીકના સંબંધી અથવા સક્ષમ વ્યક્તિ આ ફરજ બજાવી શકે છે.
દીકરીઓ અંતિમ સંસ્કાર કરવા સંપૂર્ણપણે કાયદેસર છે.
આધુનિક સમયમાં, ઘણી જગ્યાએ દીકરીઓ તેમના માતા-પિતાને અંતિમ સંસ્કાર આપે છે. તેને સામાજિક અને કાયદાકીય માન્યતા પણ આપવામાં આવી રહી છે. ઘણા ધાર્મિક ગુરુઓ અને શાસ્ત્રોના નિષ્ણાતોએ પુષ્ટિ કરી છે કે પુત્રીઓ પણ તેમના માતાપિતાના અંતિમ સંસ્કાર કરી શકે છે. આ સંપૂર્ણપણે કાયદેસર અને યોગ્ય છે. ભારતીય સમાજમાં સમાનતા અને મહિલા સશક્તિકરણના વધતા પ્રભાવને કારણે, પુત્રીઓ દ્વારા મુખાગ્નિની ઓફર વધુ સ્વીકાર્ય બની રહી છે. હવે ઘણા પરિવારો માને છે કે પુત્રીઓ પણ પુત્રો જેવા જ અધિકારો અને ફરજોને પાત્ર છે.
કાયદો શું કહે છે
જ્યાં સુધી કાયદાનો સંબંધ છે, ભારતમાં માત્ર પુત્ર દ્વારા જ અંતિમ સંસ્કાર કરવાની કોઈ કાનૂની જવાબદારી નથી. દીકરીઓ, પત્ની અથવા પરિવારના અન્ય કોઈ સભ્ય પણ આ ફરજ બજાવી શકે છે.
શું પૌત્ર અંતિમ સંસ્કાર કરશે?
ક્યારેક પૌત્ર પણ આ ભૂમિકા ભજવે છે. મનમોહન સિંહને તેમના ત્રણ પૌત્રોમાંથી એક મુખાગ્નિ આપે તો નવાઈ નહીં. કારણ કે તે શીખ ધર્મ અનુસાર સંપૂર્ણપણે ધાર્મિક છે. પૌત્ર પરિવારનો એક ભાગ માનવામાં આવે છે. ધાર્મિક દૃષ્ટિકોણથી, તે તેના માતા-પિતા પ્રત્યે આદર અને આદર દર્શાવીને આ ફરજ નિભાવી શકે છે.
