Mahabharat Katha: પાંડવો શાકાહારી હતા કે માંસાહારી, તેમની પસંદગી શું હતી, ભીમે શું ખાતા?
મહાભારત કથા: પાંડવોને કેવો ખોરાક પસંદ હતો, તેઓ માંસાહારી હતા કે શાકાહારી. વનવાસ દરમિયાન તેણે કેવો ખોરાક ખાધો? ખાઉધરા કહેવાતા ભીમે શું ખાધું?
Mahabharat Katha: હા, પાંડવોનો આહાર મહાભારતકાળના સમાજ અને તેમના જીવનશૈલીને દર્શાવે છે. તેઓ પૂરેપૂરાં શાકાહારી ન હતા, પરંતુ તેમના ખાવા-પીવા માં માંસાહારી અને શાકાહારી બંને પ્રકારના ખોરાકનો સમાવેશ થતો હતો. ખાસ કરીને જ્યારે તેઓ અવનવાઈ જંગલોમાં અને वनવાસ દરમિયાન રહેતા હતા, ત્યારે તેમના આહારમાં વધુ વૈવિધ્યતા આવી હતી.
પાંડવોએ ખાવામાં શું પસંદ કર્યુ હતું?
- માંસાહારી ખોરાક: મહાભારતમાં ઉલ્લેખ છે કે પાંડવો જ્યારે અવનવાઈ નદીઓ અને જંગલોમાં હતાં, ત્યારે તેઓ શિકાર કરતા હતા. તેઓ હરણ, બટકીઓ, વગેરે જેવા જંગલી પ્રાણીઓનો શિકાર કરતા હતા અને તે માંસાહારી ખોરાક તરીકે ખાવું એ વખતે ખૂબ સામાન્ય વાત હતી. આ કાળમાં, શ્રીમદ ભાગવત અને મહાભારત જેવી પ્રાચીન ગ્રંથોમાં મांसાહારી ખોરાકનો ઉલ્લેખ થયેલ છે.
- મચ્છી અને મૂર્ઘી: પાંડવોએ મચ્છી અને મૂર્ઘી જેવી મांसાહારી વસ્તુઓ પણ ખાધી હતી. તેમને આ પ્રકારના ખોરાક બહુ પસંદ હતા. તેમની આ શિકાર અને મચ્છી પકડીને ખાવાની પ્રથા એ સમયે ખૂબ જ સામાન્ય હતી, ખાસ કરીને જ્યારે તેઓ નદીઓ અને તળાવોમાં અટકતા હતા.
- શાકાહારી ખોરાક: તેમ છતાં, પાંડવોએ શાકાહારી ખોરાક પણ ખાધો હતો. જયારે તેઓ રસોઈયાં સજાવટ કરતા, ત્યારે દ્રૌપદી તેમના માટે શાકાહારી વાનગીઓ બનાવીને આપતી હતી. આ વાનગીઓમાં વિવિધ ફળો, કંદમૂળો અને ઘીનો ઉપયોગ થતો હતો
હિરણ અને અન્ય શિકાર:
પાંડવોનાં ખોરાકમાં મુખ્યત્વે શિકારનો સમાવેશ થતો હતો. તેમણે હિરણ, મચ્છી અને કેટલાક અન્ય જંગલી પ્રાણીઓનો શિકાર કરી ને તેનો મસાલા તૈયાર કરી ખાધો. પાંડવો શ્રેષ્ઠ શ્રેણીના શિકારી માનવામાં આવે છે, જે તેમના જંગલમાં રહેતા દરમિયાન ઘણીવાર શિકાર કરતાં હતાં.
અલાયદા પ્રાણીઓ અને જાતિઓમાં હિરણનો શિકાર એક સામાન્ય વાત હતી, અને આ ઉપરાંત કદાચ તેઓ મુરઘી અથવા અન્ય નાનાં જંગલી પ્રાણીઓ પણ ખાધાં હતાં.
અક્ષય પાત્ર:
આટલું જ નહીં, મહાભારત અનુસાર, યુધિષ્ઠિરને સંસારમાંથી એક અક્ષય પાત્ર આપવામાં આવ્યું હતું, જે દરેક સમયે અનંત ખોરાક પૂરો કરતો હતો. આ પાત્ર દ્વારા પાંડવોને પૂરા બે મહિનો સુધી મશીન વિના મांस, શાકાહારી તથા દ્રવ્યોની ભોજન પ્રસાદના સ્વરૂપમાં પૂરા થયા હતાં. આ પાત્રની ક્ષમતા એવી હતી કે તે મીઠું અને માંસથી પણ પૂરો ખોરાક આપતું હતું.
આહારની વૈવિધ્યતા:
પાંડવોના ખોરાકમાં ફળો, કંદમૂળો, બીજ, અને અનાજ સામેલ હતા. જ્યારે તેઓ જંગલમાં નિવાસી હતા, ત્યારે તેઓ આલસીથી પસાર થવા અને જમીનમાંથી મળતા ખોરાકનો ઉપયોગ કરતે હતા.
આખરીમાં, મશીથી લઈને શાકાહારી ભોજન સુધી પાંડવોના ખોરાકમાં વિવિધતા જોવા મળે છે, જે તેમની જીંદગીની તટસ્થતા અને સંજ્ઞાનને પરિચિત કરે છે.
રાજસૂર્ય યજ્ઞ દરમિયાન ભોજન સમારંભમાં માંસ સહિત અનેક વાનગીઓ પીરસવામાં આવી હતી.
જ્યારે યુધિષ્ઠિરે રાજસૂર્ય યજ્ઞ કર્યો ત્યારે પાંડવોએ ઘણા રાજાઓ અને મહાનુભાવોને આમંત્રણ આપ્યું. ભોજન સમારંભમાં માંસ સહિત અનેક પ્રકારની વાનગીઓ હતી. તે સમયે મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક વિધિઓ દરમિયાન માંસ ખાવામાં આવતું હતું.
પાંડવોનો પ્રિય ખોરાક કયો હતો?
એવું કહેવાય છે કે સફળ શિકાર પછી અથવા તહેવારો દરમિયાન, પાંડવોએ પોતે મોટી મિજબાનીઓ તૈયાર કરી હતી જેમાં માંસની વાનગીઓનો સમાવેશ થતો હતો. આ માહિતી દ્રોણ પર્વ અને અભિમન્યુ બડા પર્વમાં ઉપલબ્ધ છે. મહાભારતમાં ખાસ કરીને શાહી રસોડામાં ખોરાક માટે ઘણા પ્રાણીઓની કતલનો ઉલ્લેખ છે.
પાંડવોને અમુક પ્રકારના માંસ પસંદ હતા, ખાસ કરીને ખાસ પ્રસંગો અને તહેવારો દરમિયાન. ભીમ તેની અપાર ભૂખ માટે જાણીતા હતા અને ખાસ કરીને માંસના શોખીન હતા.
- હરણનું માંસ – મહાભારતમાં સામાન્ય રીતે જે માંસનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે તે હરણ છે, જેનો શિકાર પાંડવોએ તેમના વનવાસ દરમિયાન કર્યો હતો. હરણનું માંસ માત્ર મુખ્ય ખોરાક જ નહોતું, પરંતુ તેને સ્વાદિષ્ટ પણ માનવામાં આવતું હતું, ખાસ કરીને જ્યારે સમૂહ તહેવારો માટે તૈયાર કરવામાં આવે ત્યારે.
- ચિકન અને માછલી – પાંડવો પણ ઘણા પ્રકારના ચિકન અને માછલી ખાતા હતા. મહાભારત ઉલ્લેખ કરે છે કે તેઓ આ માંસમાંથી બનાવેલી વાનગીઓનો આનંદ માણતા હતા, જે દર્શાવે છે કે તેઓ સમારંભો અને તહેવારો દરમિયાન તેમના આહારનો ભાગ હતા.
- પ્રાદેશિક ભોજન- પાંડવોએ પણ વિવિધ રાજ્યોની મુસાફરી દરમિયાન સ્થાનિક ભોજનનો આનંદ માણ્યો હતો. ઉદાહરણ તરીકે, કાબુલી પુલાવ અને ગુજરાતી કઢી જેવી વાનગીઓનો ઉલ્લેખ તેમના દ્વારા ખાવામાં આવતી વિવિધ વાનગીઓ તરીકે કરવામાં આવે છે.
ભીમને કયો ખોરાક પસંદ હતો?
- ભીમને માંસ પસંદ હતું, ખાસ કરીને હરણ. આ માંસ ખાવાની ક્ષત્રિય પરંપરા સાથે મેળ ખાય છે. તે ઘણી બધી ખીર ખાતો હતો. મહાભારતમાં એવા કિસ્સાઓ છે કે જ્યાં તેમણે મોટી માત્રામાં ખીર ખાધી હતી.
- ભીમને એવિયલ બનાવવાનો શ્રેય આપવામાં આવે છે, જે દક્ષિણ ભારતીય વાનગી આમલી અને નારિયેળની ગ્રેવીમાં વિવિધ શાકભાજીમાંથી બનાવવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ વાનગીની ઉત્પત્તિ ત્યારે થઈ જ્યારે તેણે રાજા વિરાટના વનવાસ દરમિયાન અણધાર્યા મહેમાનો માટે રસોઈ બનાવવી પડી.
- ભીમ લાડુ – તેમની સાથે સંકળાયેલી બીજી વાનગી છે “ભીમ લાડુ”, જે દેશી ઘી અને ડ્રાય ફ્રૂટ્સમાંથી બનેલી મોટી મીઠાઈ છે, જે તેની શક્તિનો સ્ત્રોત માનવામાં આવે છે.
ભીમ ખૂબ જ સારો ખોરાક બનાવતો હતો
પાંડવોના વનવાસ દરમિયાન ભીમ કુશળ રસોઈયા બન્યા હતા. તેમના ભાઈઓ અને મહેમાનો માટે ખોરાક તૈયાર કરવાની તેમની ક્ષમતાએ રસોડામાં તેમની કુશળતા સાબિત કરી. તેઓ રસોઈમાં ખૂબ જ સર્જનાત્મક હતા. તેના પ્રયોગો કરતા રહ્યા.
તે સમયગાળામાં ખાવાની આદતો શું હતી?
- મહાભારત કાળમાં ખાવાની આદતો પર સંશોધન દર્શાવે છે કે તે સમયગાળા દરમિયાન શાકાહારી અને માંસાહારી બંને ખાદ્યપદાર્થોનો આહારમાં સમાવેશ થતો હતો. ખાણોમાં અનાજનો ઉપયોગ થતો હતો. મુખ્ય અનાજ જવ અને ચોખા હતા.
- દૂધ ખૂબ પીધું હતું. તેમાંથી ઘી બનાવવામાં આવતું હતું. અન્ય અનાજમાં ઘઉં, બાજરી અને અડદ (માશા) અને મગ (મુદગા) જેવા કઠોળનો સમાવેશ થાય છે અને લોકો તેને ખાતા હતા,
- ખોરાકમાં દૂધ, દહીં અને ઘીનો ઉપયોગ થતો હતો. આર્ય અને બિન-આર્ય બંનેમાં માંસ ખાવાની વ્યાપક સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓનો પણ ઉલ્લેખ છે. ત્યારે પશુ, પક્ષીઓ અને માછલીઓ સહિત વિવિધ માંસનું સેવન કરવામાં આવતું હતું. ધર્મસૂત્રો કયા માંસને અનુમતિપાત્ર અથવા પ્રતિબંધિત હતા તે વિશે માહિતી પ્રદાન કરે છે.
