ATM: UPI વધારવાથી લઈને RBIની સૂચનાઓ, દેશમાં ATMની અછત પાછળના કેટલાક ખાસ કારણોને સમજો.
ATM: દેશમાં યુપીઆઈના વધતા વિસ્તરણ સાથે, તમને લાગે છે કે રોકડમાં ચુકવણી અને રોકડની જરૂરિયાત ઓછી થઈ ગઈ છે, જો કે, એવું નથી. દેશમાં રોકડનું પરિભ્રમણ ઉચ્ચ સ્તરે છે, જ્યારે ભારતીય બેંકોના એટીએમ અને કેશ રિસાયકલર્સની સંખ્યા ઘટી રહી છે. તેની પાછળ ઘણા કારણો છે જેના વિશે તમે અહીં જાણી શકો છો…
દેશમાં ATM કેમ ઘટી રહ્યા છે?
દેશમાં ડિજિટલ પેમેન્ટ વધી રહ્યું છે અને ખાસ કરીને UPI આમાં મોટી ભૂમિકા ભજવી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત, અહીંના શહેરોમાં ડિજિટલ ટ્રાન્સફોર્મેશન પર વ્યૂહાત્મક ફોકસને કારણે એટીએમ અને કેશ રિસાયકલર્સની સંખ્યા ઘટી રહી છે, એટલે કે ડિજિટલ મિશન હેઠળ રોકડના પરિભ્રમણને ઘટાડવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવી રહ્યું છે.
આરબીઆઈના આંકડા શું કહે છે?
રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના ડેટા અનુસાર ભારતમાં એટીએમની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. સપ્ટેમ્બર 2023માં એટીએમની સંખ્યા 2,19,000 હતી અને સપ્ટેમ્બર 2024માં આ સંખ્યા ઘટીને 2,15,000 થઈ ગઈ છે. ATMની સંખ્યામાં આ ઘટાડો મુખ્યત્વે ઓફ-સાઇટ ATMની સંખ્યામાં ઘટાડો થવાને કારણે થયો છે. સપ્ટેમ્બર 2022માં ઑફ-સાઇટ ATMની કુલ સંખ્યા 97,072 હતી અને તે સપ્ટેમ્બર 2024 સુધીમાં ઘટીને 87,638 થઈ ગઈ છે, એટલે કે 9434 ATM ઘટી ગયા છે.
આરબીઆઈના નિયમોને કારણે એટીએમની સંખ્યામાં પણ ઘટાડો થયો છે
જ્યારથી રિઝર્વ બેંકે એટીએમમાંથી મફત રોકડ ઉપાડવાની સંખ્યામાં ઘટાડો કર્યો છે અને એટીએમમાંથી રોકડ ઉપાડવા પરની ઇન્ટરચેન્જ ફીમાં વધારો કર્યો છે, ત્યારથી એટીએમમાંથી રોકડ ઉપાડવાની સંખ્યામાં અને વલણમાં ઘટાડો થયો છે. તેના આધારે આરબીઆઈ એટીએમની ઉપયોગીતા પર પણ નજર રાખે છે.
દેશમાં એટીએમની સંખ્યા વૈશ્વિક સ્પર્ધા કરતા ઓછી છે.
દેશમાં પ્રતિ લાખ લોકો પર માત્ર 15 એટીએમ છે અને આ ઓછું છે કારણ કે એટીએમ લગાવવાના નિયમો ખૂબ કડક અને ખર્ચાળ છે. જો વૈશ્વિક સ્તરે જોવામાં આવે તો ભારતમાં ATM ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ખૂબ જ ખરાબ દેખાય છે.
ભારતમાં રોકડનો વધુ પડતો ઉપયોગ
ભારતમાં હજુ પણ રોકડનો વ્યાપક ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે અને વર્ષ 2022માં તે કુલ વ્યવહારોના 89 ટકા અને દેશના કુલ જીડીપીના 12 ટકા હતો, જે સરખામણીમાં ઘણો ઊંચો છે. આ પરિપ્રેક્ષ્યમાં એટીએમની સંખ્યા અંગે ચિંતા થવી સ્વાભાવિક છે. બેંકિંગ નિષ્ણાતોના મતે, એટીએમના સ્થાનો અંગેનો નવો ટ્રેન્ડ આસપાસના વિસ્તારોમાં કેટલા લોકો રહે છે અથવા કોઈ ચોક્કસ જગ્યાએ એટીએમ કેટલું ઉપયોગી છે તેના આધારે છે.
