Samudra Manthan: કલ્પવૃક્ષની ઉત્પત્તિ કેવી રીતે થઈ? સમુદ્ર મંથન સાથે સંબંધ છે
ભગવદ ભજનના મહિમાથી બધી ઈચ્છાઓનો અંત આવે છે, પછી સાધકને ભગવત સ્વરૂપ માધુરી સુધાનું અમર અમૃત મળે છે. દુન્યવી અને અન્ય દુન્યવી સુખોનો આનંદ માણવો અને તેની કલ્પના કરવી એ એક એવું મૃગજળ છે જે માણસના અમૂલ્ય જીવનને બરબાદ અને દૂષિત કરે છે. મહારાજ ભર્તૃહરિજીએ ઉપદેશ આપતી વખતે આપણને સાવધાન કર્યા છે – ભોગા ન ભુક્ત વયમેવ ભક્ત.
આચાર્ય નારાયણ દાસ. સમુદ્ર મંથનના છઠ્ઠા ક્રમમાં, કલ્પવૃક્ષનો ઉદ્ભવ થયો જેણે ઇચ્છિત ઇચ્છાઓ પૂર્ણ કરી અને અરજદારોને ઇચ્છિત વસ્તુઓ પ્રદાન કરી, જે ભગવાન દ્વારા સ્વર્ગમાં સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. કલ્પવૃક્ષ એ આ જગત અને સ્વર્ગની કીર્તિની ઈચ્છાઓ પૂરી કરનારનું પ્રતીક છે – ‘સુરદ્રઃ સ્વર્ગસમ્પદમ’.
અહીં આના દ્વારા સૂચવવામાં આવ્યું છે કે જે સાધકને ભગવાનની ભક્તિનું અમૃત પીવું છે, તેણે પોતાના મનમાંથી બધી જ ઈચ્છાઓ છોડી દેવી જોઈએ, કારણ કે ઈચ્છાઓ સાથે જીવીને ભક્તિના આનંદની પ્રાપ્તિ ક્યારેય શક્ય નથી. આજે માણસની ઈચ્છાઓ એટલી વધી ગઈ છે કે તેને પૂરી કરવા માટે તે માણસમાંથી રાક્ષસ બની ગયો છે, જે સાચું-ખોટું છે તેનો ત્યાગ કરીને આનંદ માણે છે.
ઈચ્છાઓનો કોઈ અંત નથી. તે ઈચ્છાઓના કળણમાં ડૂબી રહ્યો છે, જેના કારણે તે પોતાના અમૂલ્ય માનવ જીવનને બરબાદ કરી રહ્યો છે. મહારાજ ભર્તૃહરિજીએ ઉપદેશ આપતી વખતે આપણને સાવધાન કર્યું છે – ‘ભોગા ન ભુક્ત વયમેવ ભક્ત’, આપણે આનંદ માણ્યો નહિ પણ આનંદ આપણને માણ્યો. આસુરી વૃત્તિ એ આનંદ છે અને દૈવી વૃત્તિ એ યોગ છે.
ભગવદ્ભજનના મહિમાથી બધી ઈચ્છાઓનો અંત આવે છે, પછી સાધકને ભાગવત સ્વરૂપે સુધાનું અમર અમૃત મળે છે. દુન્યવી અને પરલોકના સુખોનો આનંદ માણવો અને તેની કલ્પના કરવી એ એક એવું મૃગજળ છે, જે માણસના અમૂલ્ય જીવનને બરબાદ અને દૂષિત કરે છે. જે બધી ઈચ્છાઓથી મુક્ત છે તે જ ભગવાનની ભક્તિનું અમૃત પી શકે છે. આદરણીય ગોસ્વામી તુલસીદાસજી કહે છે-
सकल कामना हीन जे, राम भगति रस लीन।
नाम सुप्रेम पियूष हृद, तिन्हहुं किए मन मीन॥
જે ભક્તો સર્વ કામનાઓથી મુક્ત છે અને જેઓ ભગવાન શ્રી રામની ભક્તિમાં ઊંડે ડૂબેલા છે, તે સદાચારી ભગવાનના ભક્તો જેમણે પોતાનું મન “રામ” નામના પ્રેમના સુંદર અમૃત-સરોવરમાં રાખ્યું છે, એટલે કે, એક ક્ષણ માટે પણ નામ-અમૃતના આનંદનો આનંદ માણો નહીં જેઓ છોડી શકે છે તે જ ભગવાનના પ્રેમનો અમર આનંદ માણી શકશે. આ ત્યારે જ શક્ય બનશે જ્યારે નશ્વર આનંદની ઈચ્છાથી કુદરતી નિરાકરણ હશે.
