માતા વૈષ્ણો દેવી મંદિર દેશના પવિત્ર ધાર્મિક સ્થળોમાંનું એક છે. તે જમ્મુના કટરાથી લગભગ 14 કિલોમીટરના અંતરે ત્રિકુટા પર્વત પર આવેલું છે. હિંદુ માન્યતાઓ અનુસાર આ મંદિર માતા રાણી અને વૈષ્ણવી તરીકે ઓળખાય છે.
માતા વૈષ્ણો દેવી કેવી રીતે પ્રગટ થયા?
દંતકથા અનુસાર, વૈષ્ણો માતાનો જન્મ દક્ષિણ ભારતમાં રત્નાકરને થયો હતો. માતાના જન્મ પહેલાં, તેના માતાપિતા નિઃસંતાન હતા. એવું કહેવાય છે કે માતાના જન્મની એક રાત પહેલા તેની માતાએ પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી કે છોકરી જે પણ ઈચ્છે છે તે તેના માર્ગમાં આવશે નહીં. બાળપણમાં માતાનું નામ ત્રિકુટા હતું. પાછળથી તેમનો જન્મ ભગવાન વિષ્ણુના વંશમાં થયો, જેના કારણે તેમનું નામ વૈષ્ણવી પડ્યું.
વૈષ્ણો માતાનો ઈતિહાસ-
એવું માનવામાં આવે છે કે માતા વૈષ્ણો દેવીએ માનવજાતના કલ્યાણ માટે ત્રેતાયુગમાં માતા પાર્વતી, સરસ્વતી અને લક્ષ્મીના રૂપમાં એક સુંદર રાજકુમારીનો અવતાર લીધો હતો. તેણે ત્રિકુટા પર્વત પર તપસ્યા કરી. પાછળથી તેમનું શરીર ત્રણ દૈવી શક્તિઓ મહાકાલી, મહાલક્ષ્મી અને મહાસરસ્વતીના સૂક્ષ્મ સ્વરૂપમાં ભળી ગયું.
વૈષ્ણો માતાનો મહિમા
મા વૈષ્ણોદેવી મંદિરની કથા અને મહિમા વિશે એવું માનવામાં આવે છે કે મંદિરનું નિર્માણ લગભગ 700 વર્ષ પહેલા પંડિત શ્રીધર દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. શ્રીધર બ્રાહ્મણ પાદરી હતા. શ્રીધર અને તેની પત્ની માતા રાણીના મહાન ભક્ત હતા. એકવાર શ્રીધરને સ્વપ્નમાં દિવ્યા દ્વારા ભંડાર કરવાનો આદેશ મળ્યો. પરંતુ શ્રીધરની આર્થિક સ્થિતિ સારી ન હતી. જેના કારણે તેને ઘટનાની ચિંતા થવા લાગી અને આખી રાત ચિંતામાં જાગી. પછી તેણે બધું ભાગ્ય પર છોડી દીધું. સવારે લોકો પ્રસાદ લેવા ત્યાં આવવા લાગ્યા. જે પછી તેણે જોયું કે વૈષ્ણો દેવીના રૂપમાં એક નાની છોકરી તેની ઝૂંપડીમાં આવી અને તેની સાથે ભંડારો તૈયાર કર્યો.
ગ્રામજનોએ આ પ્રસાદ સ્વીકાર્યો. આ પ્રસાદ ગ્રહણ કરીને લોકોને સંતોષ થયો પણ ત્યાં હાજર ભૈરવનાથે ના માન્યો. તેણે તેના પ્રાણીઓ માટે વધુ ખોરાકની માંગ કરી. પરંતુ ત્યાં વૈષ્ણો દેવીના રૂપમાં એક નાની છોકરીએ શ્રીધર વતી આવું કરવાની ના પાડી. જે બાદ ભૈરવનાથ આ અપમાન સહન ન કરી શક્યા અને દિવ્યાંગ યુવતીને પકડવાનો પ્રયાસ કર્યો. પરંતુ તે આમ કરવામાં નિષ્ફળ ગયો. છોકરી ગાયબ થઈ ગઈ. આ ઘટનાથી શ્રીધરને ખૂબ જ દુઃખ થયું.
શ્રીધરે તેની માતા રાણીને જોવાની ઝંખના વ્યક્ત કરી. જે પછી એક રાત્રે વૈષ્ણો માતાએ શ્રીધરને સ્વપ્નમાં દર્શન આપ્યા અને તેમને ત્રિકુટા પર્વત પરની એક ગુફાનો રસ્તો બતાવ્યો, જેમાં તેમનું પ્રાચીન મંદિર છે. પાછળથી આ મંદિર વિશ્વભરમાં માતા વૈષ્ણો દેવી તરીકે જાણીતું બન્યું.
ભૈરવ બાબાના દર્શન જરૂરી છે-
એવી ધાર્મિક માન્યતા છે કે મા વૈષ્ણો દેવીના દરબારમાં આવતા ભક્તોની યાત્રા ત્યાં સુધી પૂર્ણ માનવામાં આવતી નથી જ્યાં સુધી શ્રદ્ધાળુઓ ભૈરોની ખીણની મુલાકાત ન લે અને મંદિરમાં ભૈરવ બાબાના દર્શન ન કરે.
